Честопати е повторувано дека „вистинската нуклеарна опција“ на Иран е неговата способност – или барем способност да се обиде – да го затвори теснецот Хормуз, низ кој се одвива околу 90 проценти од извозот на нафта од Персискиот залив, како сиот извоз на течен природен гас од заливските земји

Честопати е повторувано дека „вистинската нуклеарна опција“ на Иран е неговата способност – или барем способност да се обиде – да го затвори теснецот Хормуз, низ кој се одвива околу 90 проценти од извозот на нафта од Персискиот залив (40 проценти од глобалната поморска трговија со нафта), како сиот извоз на течен природен гас од заливските земји. Во момент кога светот се уште се соочува со најголемата економска криза од Големата депресија наваму, тоа е сериозна закана и изискува прецизна анализа.

Иран, всушност, има широк опсег на воени опции за попречување на извозот на енергенси низ теснецот и тоа не е ништо ново. Речиси уште од самото основање на Исламската република во 1979 година, Иран покажува воена сила во Персискиот залив, што започна со напади врз ирачките танкери (и кувајтските танкери кои превезуваа ирачка нафта), во текот на војната помеѓу Иран и Ирак во текот на 1980-те години. Но, за сето ова време, Иран никогаш во полна мерка не ја искористил својата способност да го затвори теснецот Хормуз за поморска трговија – иако несомнено ја има. Иако иранската армија цела палета на опции за ограничени борбени удари, оваа анализа се фокусира на динамиката на евентуален обид за целосно затворање на теснецот.

Одвраќањето и потенцијалите за конфликт

Техеран е одамна свесен за геостратешката важност на неговата близина до теснецот Хормуз. Заканата со минирање на теснецот или со напади врз танкерите со проектили против бродови е централна компонента на иранската одбранбена стратегија. Држејќи го теснецот под ризик, Техеран ги зголемува последиците од каква и да е воена акција против него, со тоа што го вклучува и хаосот во цената на горивата. И покрај тоа што Иран досега одбегнуваше воени акции, оваа стратегија на одвраќање може да се оцени како успешна.

Сепак, стратегијата има неколку слабости. Како прво, таа може да обезхрабри евентуален напад, но не и да спречи. Во моментот кога ќе започне воен напад врз Иран, неговата воена стратегија може да се смета за пропадната. Обидот да се затвори теснецот откако ќе започне воениот напад не може да го спречи тој напад – може да послужи само како казнена мерка. Во најдобар случај, иранската отстапка со тоа што би ги прекинал акциите во теснецот може да послужи како додатна карта на преговарачката маса за евентуално примирје. Но, создавањето невољи во теснецот тешко може да и се продаде не меѓународната јавност како „одбранбена“ мерка. Во свет кој се обидува да се извлече од тешката економска криза, потегот на Иран со затворањето на теснецот може да го обедини светот против Иран – можеби и уште пожестоко отколку против Ирак по „Пустинската бура“ во 1991 година.

Другата слабост е поврзана со еден од класичните проблеми на нуклеарното одвраќање – воената иницијатива да се нападне прв. Во овој случај, САД најверојатно ќе сака да го искористи елементот на изненадување, со тоа што ќе пронајде и ќе нападне колку што е можно повеќе цели и не само нуклеарната програма, туку и одбранбените инсталации – онаму каде што очекува да бидат тие цели. „Штосот“, секако, е во тоа што и на Иран му е потребен елементот на изненадување. Бидејќи цели со висок приоритет во каков и да е воздушен напад од страна на САД ќе бидат инсталациите на Иран преку кои може директно да возврати, какво и да е возвраќање од страна на Иран откако САД ќе нападнат први ќе биде деградирано, можеби и многу намалено, зависно од ефикасноста на американското разузнавање (Иран претставува огромен разузнавачки проблем за САД).

Како резултат на тоа, иако стратегијата на Иран на одвраќање досега го одложуваше конфликтот, во секој момент може да се премине линијата и се да се сврти наопаку. Наместо и натаму да го одложува конфликтот, секоја од страните ќе биде поттикната да дејствува поагресивно, со цел да се претрка другиот. И проблемот не е само во тоа што оваа линија реално постои. Линијата е одредена од субјективната, грешна перцепција на секоја од страните за намерите на другиот, што остава многу простор за погрешни одлуки.

Значи, и покрај значителните ризици за Иран ако го затвори теснецот, таа опција не смее да се отфрли. Напротив, во моментов, со толку многу политички турбуленции – не само помеѓу Вашингтон и Техеран, туку и помеѓу Вашингтон и Москва, ако и реалноста на Израел – ризиците од погрешна проценка се огромни кај сите засегнати.

Теснецот Хормуз

Пловните води на теснецот Хормуз е околу 20 милји во широчина на најтесната точка и ги поврзуваат Персискиот залив со Оманскиот залив, со Арапското море и натаму со светските океани. Трговскиот и останатиот поморски сообраќај, во кој се вклучени и околу 16 или 17 милиони барели сирова нафта дневно, натоварена на некои 15 танкери, се одвива по два предодреден поморски патеки, внатре во водите на Оман. Секоја од патеките (една води кон, а другата од Персискиот залив) е широка две милји, а меѓусебно се одделени со гранична зона, исто така широка две милји (Речиси целиот теснец јужно од островите Кешм и Ларак се доволно длабоки да поддржат танкерски сообраќај, што значи дека има простор поморскиот сообраќај да се оддалечи од иранскиот брег). Важноста на овој воден пат и за американските воени интереси и за економските е огромна. Имајќи го предвид општиот (и фундаментален) интерес на Вашингтон да обезбеди слобода а морињата, морнарицата на САД би била речиси присилена да одговори агресивно на каков и да е обид да се затвори теснецот Хормуз.

За техеран од огромна важност е не само стратешката близина до теснецот, туку и асиметричните воени опции поврзани со близината. Конвенционална интервенција во теснецот од страна на иранските површински воени бродови и од подморниците е најмалку можно сценарио. Иран има само неколку поголеми корвети и фрегати и тие би биле лесна цел за американските поморски и воздушни сили, која е постојано распоредена на домет на теснецот. Иако Иран, најверојатно во секое време може да мобилизира барем две од неговите три подморници од класата „Кило“ од руско производство, претрупаните и плитки води на теснецот ги прават подморникарските операции особено тешки.

Тешкотиите се состојат во тоа што обученоста на посадите на иранските подморници (која е во најмала рака сомнителна) ќе биде ставен на Жесток тест при реално оперативно сценарио. САД, исто така, ги смета иранските подморници за сериозна закана и би сториле се да ги уништат уште во првиот напад, или во море или уште во пристаништата. Во секој случај, иранската морнарица нема доволно подморници од оваа класа за да може да смета на подолг оперативен период на подморниците по започнувањето на конфликтот.

Бидејќи е многу свесен за неговата квалитативна слабост при директен судар со американската морнарица, Иран разви бројни поасиметрични опции. „Најконвенционална“ од нив се неговите брзи чамци со офанзивни проектили, особено патролните чамци со водечки проектили „Каман“ од француско производство (Иран започна да гради свои копии на овие чамци, иако според информациите, првите три се изградени во Каспиското море). Помали од корвети, секој од овие чамци има митралез со среден калибар и три или четири проектили против бродови. Овие пловила беа едни од најактивните во текот на иранско-ирачката војна. Ако се употребат во изненадувачки напад, тие би можеле да постигнат неколку удари врз сообраќајот во теснецот пред да бидат уништени.

Дури и со ваквите брзи бродови со проектили, Иран го има проблемот со зависноста од пристаништа и ранливоста. Иранската конвенционална морнарица, чиј дел се и овие бродови, ќе мора веднаш да ги напушти пристаништата за да избегне уништувања крај доковите – што е особено тешко ако САД нападнат први. Секако, поради огромната надмоќ на американските поморски и воздушни сили, иранските бродови и подморници нема да бидат ништо побезбедни ниту на отворено море. Дури и да успеат патролните чамци да опстојат во првите моменти на конфликтот, тие нема да имаат функционално пристаниште во кое би се вратиле за снабдување и поправки.

Но, Иран има и други асиметрични трикови во ракавот.

Згора на неговите брзи патролни бродови, кој се дел од конвенционалната морнарица, Иран исто така поседува многу помали глисери, кој се дел од поморскиот огранок на Корпусот на исламската револуционерна гарда (КИРГ). Овие глисери станаа озлогласени во јануари 2008 година, кога беа употребени за малтретирање на американските воени бродови во теснецот.

Постојат многу начини на кои овие глисери можат да се употребат против танкерскиот сообраќај во теснецот, но најчест е групирањето во роеви, за да се надвладее одбраната на бродовите. Некои од сценаријата за употреба на овие мали, многу подвижни глисери предвидуваат од нив врз големите бродови да се стрела со рачни фрлачи или друго пешадиско вооружување или да се наполнат со експлозиви за самоубиствените напади. Иако нападите со рачни фрлачи може само да го изнервираат екипажот на огромните американски бродови, кои тежат по 10.000 тони, самоубиствените напади се сметаат за сериозна закана и за воените бродови и за танкерите, кои тешко маневрираат во претрупаните води на теснецот.

Веднаш се наметнува примерот со американскиот разурнувач USS Coleкој беше погоден од мал чамец во самоубиствениот напад во јеменското пристаниште Аден во 2000 година. Но, тогаш USS Cole беше вкотвен во пристаниште, а одбрана му беше додатно попречена од строгите правила за борбен ангажман. Во една отворена војна, американските воени бродови би биле многу послободни да ја ангажираат одбраната и многу поподготвени за напад од пловила од каков и да е вид.

Згора на тоа, модерните воени бродови, иако не толку агилни како малите глисери, се тешко вооружени. Површинските воени борбени пловила на САД се вооружени со поморски топови со калибар од 12,5 сантиметри, со тешки митралези наредени да ги покријат сите делови на бродот, а честопати со „бушмастер“ топови со калибар од 25 милиметри. Бродовите се вооружени и со оружени системи „Фаланкс“, кој служат како последна одбрана од проектилите и кои се надградени со оптички и инфрацрвени сензори за површински цели.

Натаму, големината на глисерите на КИРГ ја ограничуваат носивоста на експлозиви. Оттаму, секаков напад би можел да биде апсорбиран со контрола на штетата, па така погодениот американски брод најверојатно не би бил во можност да продолжи со мисијата, но шансите да потоне се речиси непостоечки.

Исто така, оддалеченоста од брегот, каде што најверојатно би демнеле глисерите и поморските патеки е значителна (преку 10 наутички милји) и дури и со видливост под оптималната, модерното вооружување на американските бродови има дава значителна предност во дострелот. Штом еднаш би започнале непријателствата, роевите глисери кои би се обиделе да им се доближат на бродовите под узбуна најверојатно би претрпеле значителни загуби пред да успејат да дојдат на оддалеченост од која можат да направат штета.

И додека на огромните танкери им недостасува одбраната и контролата на штетата што ја имаат воените бродови, самата нивна масивност им пружа посебна заштита. Струите кои се создаваат при движењето на овие огромни бродови би ги повлекле чамците од прамецот кон елисите, што најверојатно не би ги спречило да му се доближат на танкерот, но многу би им ја отежнало задачата. Згора на тоа, иако се многу подвижни, глисерите не се направени да оперираат далеку од брегот и самите длабоки води за нив би претставувале огромен предизвик.

Додатно, сировата нафта многу тешко се пали, па товарот на еден супертанкер , всушност би можел да послужи да ги апсорбира експлозиите. Додатно, коморите со нафта се одделени, со што би се ограничила штетата. Дуплите ѕидови на бродот се стандардни за сите нови бродови речиси една деценија, а од годинава ќе бидат обврзни за сите танкери. Комбинацијата од дизајнот и самата масивност натаму ја ограничува ефикасноста не само на малите чамци, туку и на проектилите против бродови и на поморските мини.

Иако со сигурност би истекла сирова нафта ако се пробијат и двата ѕида на бродот, дури и напад од повеќе глисери не би можел да стори нешто повеќе од тоа да го забави танкерот. Францускиот танкер со нафта Limburg, кој беше нападнат од мал чамец наполнет со експлозиви во 2002 година во поотворените води на Аденскиот залив, гореше неколку дена пред да биде одвлечен до најблиското пристаниште, каде што беше успешно поправен.

Крајбрежни проектили против бродови

Иран е исто така познат и по обемниот арсенал на проектили против бродови сместени на брегот, иако точниот состав на тој арсенал е непознат. Истите разузнавачки проблеми кои САД ги има со нуклеарната програмана земјата се однесуваат и на арсеналот од поморски проектили и мини.

Некои од овие проектили се од американско производство, набавени пред револуцијата и падот на шахот, а повеќето беа употребени во ирачко-иранската војна. Но, уште тогаш Иран започна да трупа проектили од кинеско производство, како што е кинеската копија на советскиот проектил СС-Н-2 „Стикс“. Познат како „свилена буба“. Повеќето проектили се сместени на подвижни лансери и можат бргу да ја сменат позицијата, што е многу битно при еден ваков конфликт.

Сепак, повеќето проектили од арсеналот на Иран се без системи за прилагодување кон теренот, што значи дека треба да бидат истрелани од позиции со чист видик кон морето. Иран, исто така, покрај со лансерите, проектили мора да бидат поврзани и со радари кои, еднаш штом бидат вклучени, почнуваат да зрачат и стануваат лесни за лоцирање и уништување. Некои од нив можат да бидат истрелани „на слепо“, со надеж дека проектили самите ќе пронајдат мета преку вградените трагачи.

Иран исто така може да употреби и проектили истрелани од воздух. Но, авионите-ловци се многу поголеми од проектилите и полесно се забележуваат од моќните радари кои ги имаат американските воени бродови. Згора, иранското воено воздухопловство може да биде збришано уште во првите неколку часа по почетокот на конфликтот, а САД речиси сигурно многу бргу ќе се стекнат со воздушна превласт.

Оттаму, Иран мора да биде подготвен на темелно уништување на неговите проектили против бродови веднаш штом започнат непријателствата, а секако ќе се соочи и со намалена способност за користење на овие проектили како што конфликтот ќе зема замав.

Сето ова посочува дека проектили против бродови можат да послужат при ограничен и краткотраен конфликт и за краткорочно попречување на сообраќајот во теснецот, но на долги патеки, Техеран ќе мора да се потпре на друго оружје. Многу попримитивни и потешко за одбраната – поморските мини.

Со текот на годините, Техеран има натрупано илјадници мини, во најголем дел од Русија и од Кина. Повеќето се старомодни, површински мини кои слободно пловат и мораат да направат директен контакт со бродот за да експлодираат. Но, Иран има набавено и покомплицирани и помодерни мини, со чувствителни сензори. Некои од нив се активираат на акустични дразби, други од магнетското влијание на металот од кои се направени бродовите. Штом еднаш се разместат, овие мини вообичаено се спуштаат на дното на морето и се дизајнирани при контакт со метата да ослободат нешто налик на мало торпедо, кое дури може и да се наведува.

Се смета и дека Иран има и сопствено производство на мини, што уште повеќе ја компликува ситуацијата за САД. Проблемот со мините на Оран е во тоа колку и какви мини има, туку какви импровизирани интервенции има направено врз нив. А, според експертите, опциите за модифицирање на мините се речиси неограничени.

Што се однесува до поставувањето, на Иран дури и не му требаат специјализирани бродови, кои ги има малку, поставувањето е толку едноставно, што за тоа може да се користат и рибарски бродови, но и брзите глисери на Корпусот на републиканската гарда. Иран има две опции за поставувањето: систематско разместување непосредно пред конфликтот, додека не бидат забележани активностите и разместување откако ќе започне конфликтот, што е многу понеповолно за Иран.

Од сето ова произлегува дека Иран нема капацитет и арсенал на мини за сценариото на најлош случај: „сеење“ со мини на целиот теснец Хормуз, со што ефективно би се попречило влегувањето на каков и да брод во теснецот. И покрај способноста да ги користи глисерите за таа намена и големиот број на наменски и на рибарски бродови, способноста на Техеран да изведе ваква операција со таква разновидна и прикрпена флотила, која треба да се користи за разместување на арсенал од мини составен од најразновидни набавени и „прикрпени“ мини е, во најмала рака, сомнителна.

Згора на тоа, САД има огромно воено присуство во регионот, па техеран тешко дека ќе го има луксузот на времето потребно целиот теснец Хормуз да се „посее“ со мини.

И конечно, штетата којашто дури и голем број на мини можат да ја нанесат е многу ограничена. Повеќето поморски мини, а особено оние постарите, можат само делумно да оштета еден танер или воен брод. Но, во ваква војна со мини, крајната цел е психолошка. Несигурноста дали и каде е заканата може да донесе повеќе страв отколку ако се знае која е и каде е заканата.

За да го попречи комерцијалниот сообраќај низ теснецот, Иран нема потреба да создава кохерентни мински полиња во теснецот. Доволно е еден цивилен брод да налета на мина и цените на нафтата на глобално ниво може драматично да пораснат.

Заканата со попречување на сообраќајот во теснецот никогаш нема да биде поефективна од сегашниот момент, кога светот штотуку почна да покажува знаци на економско заздравување. Скок на цената на нафтата може да го турне светот во криза полоша и од онаа пред повеќе од три години.

Иницијалниот шок за глобалната економија ако танкер со нафта е погоден од мина во теснецот ќе биде длабока, но жестокоста и траењето ќе зависат од на од обемот на минирањето, способноста на Иран да продолжи да поставува мини и брзината на операциите за чистење на мините. И, како и секогаш, сето тоа ќе зависи од квалитетот на разузнавачките информации. Додека некои воени цели, како пристаништа, се огромни, статични и добро познати, мините се многу порасфрлани (како и нуклеарната програма на Техеран)Тоа и големиот број на мали чамци за таа намена кои ги поседува Иран, може да доведе до тоа САД да не се способни бргу да ги сопрат операциите на поставување на мини.

Како и да е, воената способност на Иран не треба да се сфати како независни програми, кои би се употребиле засебно. Ако се обиде да го затвори теснецот, Иран ќе го употреби целиот спектар на оружја, со цел да нанесе што е можно поголема штета. На пример, Иран може да ги сочува своите проектили против бродови во резерва и да ги користи само врз малите бродови кои ќе се обидат да ги исчистат мините. Згора на тоа, на САД ќе им биде потребно многу напор и време да ги замени уништените бродови со други, донесени од дома, затоа што малку е веројатно дека Вашингтон ќе добие предупредување пред да започнат воените операции, за да може да распореди во регионот доволно опрема од ваков вид.

Крајниот заклучок би бил дека постојат значителни ризици и многу неизвесност и за двете страни. Но, иако способноста на Иран да го затвори теснецот Хормуз е под знак на прашање, мал е сомнежот дека со голема брзина може да предизвика хаос врз глобалната економија дури и ако стори многу помалку од целосна блокада. /крај/stratfor/сс/