Франција и Велика Британија го предводеа притисокот за интервенција во Либија, притискајќи ја меѓународната заедница речиси цел месец. Но, интересите на Париз и на Лондон за водење на војна во Либија не се исти, а Либија има различна тежина за секоја од нив.

Франција и Велика Британија го предводеа притисокот за интервенција во Либија, притискајќи  ја меѓународната заедница речиси цел месец. Но, интересите на Париз и на Лондон за водење на војна во Либија не се исти, а Либија има различна тежина за секоја од нив.ФранцијаФранција беше најгласниот заговорник на интервенцијата во Либија. Францускиот претседател Никола Саркози си го постави собирањето на меѓународна коалиција за водење војна против Либија како своја главна цел, а Франција беше и предводник во признавањето на легитимноста на привремената влада на  бунтовниците. Францускиот интерес за интервенција во Либија спаѓа во две категории: домашната политика и внатреевропските релации.Приказната за домашната политика е прилично јасна. На почетокот на немирите на Блискиот исток, Париз беше премногу бавен во признавањето на легитимитетот на демонстрантите. Всушност, тогашната француска министерска за надворешни работи, Мишел Алио – Мари на туниската влада и понуди официјална помош во справувањето со демонстрантите. Три дена подоцна, долгогодишниот туниски претседател Зине ел Абедин бен Али беше присилен да ја напушти земјата. Подоцна беше откриено дека Алио – Мари божиќните празници ги минала во Тунис и во текот на патувањето користела приватен млазен авион на еден бизнисмен близок до режимот на Бен Али, а со кој нејзините родители во тој момент преговарале за многу вносна зделка. Целата таа епизода излезе многу засрамувачка за Париз и на меѓународен и на домашен план, поради што на крајот Саркози беше присилен да и даде отказ на Алио – Мари и да ја замени со ветеранот Ален Жипе. Згора на тоа, Париз мора да мисли на огромното муслиманско малцинство во земјата, вклучувајќи и прилично голема група на туниски дојденци од околу 600.000 луѓе. Овој дел од француската јавност беше особено критичен кон начинот на кој Париз се однесуваше кон кризата во Тунис. Француската интервенција не е само претерано надоместување за почетното катастрофално справување со тоа што Европа сега го смета за наплив на барања за демократизација на арапскиот свет. Саркози, како што е познато, честопати користи агресивна надворешна политика за да си ја покачи или одржи популарноста дома. На пример, во август 2008 година, тој се обиде и успеа да постигне договор за прекин на огнот помеѓу Русија и Грузија, иако никој не го покани да биде мировник. По финансискиот крах во септември 2008 година, тој повика на нов „Бретон Вудс“ (систем на меѓународен финансиски поредок, воспоставен во средината на 20-от век помеѓу најголемите индустриски сили на светот). И додека за остатокот од светот „Супер Сарко“ се чини премногу импулсивен, па дури и арогантен, дома ваквите потези драстично му ја креваат популарноста, барем кај оние поддржувачи кои му останаа верни. На Саркози добро би му дошло тоа, бидејќи претседателските избори се за нешто повеќе од една година, а тој заостанува не само зад најверојатниот кандидат на Социјалистите, туку и зад кандидатот на крајната десница, Марин Ле Пен. Неговите поддржувачи почнуваат да гравитираат кон Ле Пен, која напорно работеше да го ублажи ултрадесничарскиот имиџ на нејзиниот татко. Тоа би можело да ја поттикне партијата на Саркози да избере друг кандидат пред да биде премногу доцна, особено сега кога неговиот премиер, Франсоа Фијон, добива се повеќе популарност. Но, влоговите во оваа игра за Франција се многу поголеми од домашната политика. Франција, исто така, се обидува да ја поврати својата улога на воено најспособна европска сила. Ова стана особено важно поради настаните во Европската унија во изминативе 12 месеци. Уште од кога започна кризата со суверените долгови во еврозоната во декември 2009 година со искомплицираното грчко економско пропаѓање, Германија се обидува да ја искористи моќта на своето „чекмеџе“ за да ги преобликува европските институции по свој ќеф. Ова се истите институции кои Франција со многу напор ги дизајнираше во текот на и непосредно по Студената војна. Тие требаше да ја зголемат француската моќ во Европа, а подоцна на Берлин да му се понудат иницијативи кои цврсто би ја врзале Германија за ЕУ на начин од кој и Париз би имал корист.Германија се потруди Франција да биде добро информирана за реформите во текот на целиот процес, па дури канцеларката Ангела Меркел шушкаше со Саркози пред донесувањето на секоја голема одлука. Сепак, ова не успеа да го сокрие фактот дека Париз мораше да истрпи поголемо назадување и да прифати поголем дел од германските одлуки „здраво за готово“, од неопходноста да спроведе жестоки мерки за штедење, што доведе до огромни демонстрации во октомври 2010 година, па се до речиси целосно отстапување на Берлин на контролата врз новите механизми за спас, осмислени да им помогнат на потклекнатите членки на еврозоната. Ова поместување не мина незабележано кај француската јавност и зачестија критиките кон Саркози дека се претворил во пион на Меркел. Оттаму, интервенцијата во Либија е начин повторно да и се наметне на Европа, а особено на Германија, фактот дека Франција се уште е предводник на континентот за надворешнополитичките и воените прашања. Тоа е порака која вели дека ако Европа сака да биде сфатена сериозно како глобална сила, ќе и биде потребна француската воена моќ. Блиската соработка на Франција со Велика Британија, исто така, е обид уште повеќе да се развие воениот сојуз помеѓу Лондон и Париз, формализиран на 2-ри ноември 2010 година, како противтежа на се посеопфатната економска и политичка моќ на Германија во Европската унија.Во наметнувањето на својата сила, Париз би можел да го присили Берлин и самиот да стане понападен. Со самото спротивставување на француско-британскиот консензус за Либија, Берлин веќе покажа ниво на наметливост и независност во надворешната политика каква што немаме видено веќе подолго време. Во одредена смисла, Франција и Британија повторно ја играат улогата на колонијални велесили од 19-от век, во обид да ја проектираат својата моќ и да си ги заштитат интересите надвор од европскиот континент, додека Берлин е оставен заглавен во Скагерак (стратешки морски пат кој води кон Балтичкото море) и сконцентриран на изградбата на Mitteleuropa (германски назив за Централна Европа). Што се однесува до интересите во Либија, Франција ги има многу, но и таква состојба може да се подобри. Најголемата француска енергетска компанија „Тотал СА“ работи во Либија, но не на такво ниво како италијанската ЕНИ, па дури ни колку германскиот „Винтершал“. Имајќи ги предвид огромните и речиси неистражени резерви на енергенси, француските енергетски компании можат да профитираат од тоа што ќе им помогнат на бунтовниците да дојдат на власт во Триполи. Но, она од што Париз до сега најмногу профитираше е продажбата на оружје и воена опрема. Помеѓу 2004 година – кога Европската унија го укина ембаргото за оружје за Либија – и 2011 година, Триполи од Париз купил оружје во вредност од околу половина милијарда долари, повеќе отколку од која и да е европска држава. Но, во 2010 година италијанската влада дојде многу блиску до склучување на договор за воени зделки вредни повеќе од една милијарда долари и се чинеше дека односите помеѓу Рим и Триполи го преземаат приматот над француските напори пред да започне интервенцијата.

Велика БританијаЛондон не беше толку агресивен во туркањето на интервенцијата во Либија како Франција, но сепак беше на чело на коалицијата. За Велика Британија, компонентата на домашната политика не е толку силна, како што се енергетските интереси. Владата на британскиот премиер Дејвид Камерон првично се најде под жестоки критики поради тоа што била многу бавна во извлекувањето на британските граѓани од Либија. Ник Клег, заменик – премиер и лидер на коалициската Либерал – демократска партија, беше на зимски одмор во Швајцарија кога започна кризата, а подоцна на еден новинар му призна дека „заборавил“ дека ја води земјата, додека Камерон, пак, беше на пат низ државите од Персискиот залив. Подоцна, бунтовниците заробија тим за дипломатска безбедност на британската Специјална воздушна служба (Special Air Service – САС), испратен на дипломатска мисија да воспостави контакт со антигадафиевските сили во источна Либија и тоа затоа што не го најавиле својот престој во земјата. Затоа, Велика Британија е многу мотивирана да си го поврати водството во интервенцијата, по главно хаотичните први недели од востанието. Исто така, и кај нив, како и кај повеќето западни држави, постои чувство дека децениите на толерирање и профитирање од арапските диктатори привршуваат и дека народот во Велика Британија повеќе нема да толерира такви дејствија. Лондон има уште еден многу битен интерес: енергијата. Британскиот енергетски магнат „БП“ нема свое производство во Либија, иако постигна договор  со Триполи за дупчење на нови копнени и морски извори, во рамките на договорот вреден една милијарда долари, потпишан во 2007 година. Преговорите за овие концесии се одолговлекоа, но сепак беа потпишани откако шкотската влада во август 2009 година се согласи да го ослободи  осудениот бомбаш за „Локерби“ (експлозијата на бомба во американски патнички авион над шкотското село Локерби во 1988 година, Абдел Басет ал-Меграхи) врз основа на хуманитарни причини. Се очекуваше тој да умре од рак на простата во рок од неколку месеци од неговото ослободување, но тој се уште е жив и живее во Триполи. Лабуристичката влада, која беше на власт во тој период, се најде на ударот на силни критики поради ослободувањето на ал-Меграхи. Британските медиуми шпекулираа, не сосема неточно, дека одлуката претставувала обид да се поттикне производството на „БП“ во Либија и да се подобрат односите помеѓу Лондон и Триполи. „БП“ во 2009 година најави дека ќе инвестира 20 милијарди долари во производството на нафта во Либија, во текот на наредните 20 години. Катастрофата на изворот „Макондо“ во Мексиканскиот залив во мај 2010 година ја направи стратегијата на „БП“ и на Лондон уште поитна. Во 2010 година, САД во вкупното производство на  „БП“ на хидрокарбонати учествуваше со една четвртина. Катастрофата ја чинеше „БП“ 17,7 милијарди долари во загуби, а компанијата мораше да формира и фонд за отштета, вреден додатни 20 милијарди долари. Проценките за потенцијалните натамошни загуби поврзани со истекувањето варираат помеѓу 38 и 60 милијарди долари, со што иднината на „БП“ во САД стана многу несигурна. Несреќата, исто така, и овозможи на конкуренцијата на „БП“ да се побуни и за идните морски операции на „БП“, во што предводеше италијанскиот министер за надворешни работи, Франко Фратини, кој побара да се сопрат сите операции на „БП“ во Либија додека не биде комплетирана истрагата за „Макондо“. Ова барање беше и повеќе од очигледен обид на италијанската „ЕНИ“ да ги попречи напорите на „БП“ во Либија. Конечно, Лондон може најмногу да добие од отстранувањето на Гадафи или од сојузништвото со бунтовничката влада на некој вид на полунезависна држава на истокот на Либија. Без никакво производство на нафта во Либија и со продажба на оружје која далеку заостанува зад таа на Франција и Италија, Велика Британија може да има значителна корист од новото раководство во Триполи или дури и само во Бенгази.

ИталијаИталијанските борбени авиони кои оперираат над Либија на 22-ри март успеале да ја блокираат либиската воздушна одбрана „без да истрелаат ниту еден куршум“, соопшти тогаш италијанското воено воздухопловство. Тоа што Италија го истакнува воздржувањето да стрела врз либиските сили не е случајност – тоа е дел од италијанската стратегија да го ублажи своето учество во интервенцијата во Либија, поточно да учествува во европско-американската интервенција, без притоа да ги нападне трупите на некогашниот близок сојузник, Моамер Гадафи. Италија може „многу повеќе да загуби“ од операциите во Либија отколку која и да е друга учесничка во коалицијата. Италијанскиот бизнис, енергијата и националната безбедност се под силно влијание на идната судбина на Либија.Географски, Италија е една од најблиските европски земји до Либија, со тоа што островот Лампедуса, омилена дестинација за мигрантите кои бегаат од немирите во Северна Африка е на само 225 километри од брегот на Либија. Италија, исто така, има многу подлабоки врски со Либија отколку која и да е друга европска држава, имајќи предвид дека сегашна Либија е поранешна колонија на Италија. Слично како и Германија, Италија стана обединета европска сила дури кон крајот на 19-от век и влезе во „тепачката“ за африканските колонии дури откако Франција и Британија веќе ги земаа најдобрите територии. Пустиот појас на земја во Северна Африка, точно отспротива на Сицилија се уште бил достапен и Италија започнала да гради сфера на влијание во она што сега е Либија, но тогаш беа три одделни држави: Триполитанија, Сиренајка и Фезан. Италија изврши инвазија врз територијата во 1911 година, но отпорот на востаниците во Сиренајка траел до 1930-те години. Италија ги изгуби своите африкански колонии по Втората светска војна. Но, поради географската блискост и познавањето на локалните состојби, Италија не се стеснуваше да продолжи да работи со Либија во повоената ера. Енергетската компанија „ЕНИ“ почна со експлоатирање на енергенсите во Либија во 1959 година,  никогаш не си замина, дури и кога остатокот од Западот во 1980-те години ги прекина односите со Гадафи поради неговата поврзаност со терористите. Посветеноста на Либија и овозможи на Италија да склучи многу вносни зделки за енергенсите и за продажба на оружје веднаш штом Гадафи го отфрли тероризмот во 2003 година.  Денес Либија влегува со 15 проценти во вкупното производство на „ЕНИ“ на хидрокарбонати, со производство на нафта од 108.000 барели дневно и производство на природен гас од 8,1 милијарда кубни метри во 2009 година. „ЕНИ“ поседува голем број енергетски постројки во Либија, вклучувајќи го и цевководот „Гринстрим“ на западот на земјата, чија изградба чинеше околу 6,6 милијарди долари. „ЕНИ“, исто така, има удели и во други вносни концесии за експлоатирање на нафта, вклучувајќи го и нафтеното поле „Бури“, најголемото морско наоѓалиште во Медитеранот, лоцирано во непосредна близина на Триполи. Иако „ЕНИ“ има постројки и на истокот на земјата, прегледот на нејзините постројки укажува дека најголемиот дел од нив, и највносните, се на западот на земјата, на територија која се уште е под контрола на владата. Италија беше и главен снабдувач на Либија со оружје по укинувањето на ембаргото за купување на оружје во 2004 година. Од тогаш наваму, Италија на Либија и продала оружје во вредност од околу 500 милиони долари, што е нешто помалку од она што од Либија во овој сектор го заработила Франција. Ако се земе предвид дека вкупниот извоз на оружје од Италија во 2009 година беше само една четвртина од оној на Франција, за Рим зделките со Либија претставуваат многу поголем процент од вкупната продажба. Згора на тоа, Италија беше во процес на преговори со Либија за натамошни 1,05 милијарди долари вредни воени договори пред да започнат немирите. Во тоа беше вклучен и огромен договор за безбедносни системи за пограничните служби со фирмата „Финмеканика“ и договори за изградба на бродови со „Инетрмарин СПА“, вредни 600 милиони долари. Либија е и многу битна за италијанската национална безбедност, заради имигрантите од Африка. Само во 2008 година, преку 40.000 имигранти се обидоа илегално да влезат во Италија. И самиот Гадафи придонел кон ваквата ситуација кога се откажа од панарабизмот и се сврте кон панафриканизмот и ја олабави визната политика за земјите од субсахарска Африка. Со тоа Либија стана транзитен центар за имигрантите кон Европа.

Прифатливи излезни стратегииНакратко, Велика Британија и Франција треба да земат предвид две главни точки во смисла на тоа која би била најадекватната стратегија за тековната интервенција. Прво, колку нивната јавност би можела да го проголта тоа Гадафи да остане на власт по значителното оцрнување, кое ја оправда и самата интервенција? За волја на вистината,Париз и Лондон, во последниов период се повлекоа малку од тврдењето дека воената интервенција има за цел да го отстрани Гадафи, но таа умерена реторика може да им била наметната со критиките од внатре во коалицијата дека го надминале мандатот даден од ОН. Британскиот секретар за одбрана Лиам Фокс на 21 март изјави директниот напад врз Гадафи од страна на коалициските сили е „можност“. Второ, дали Франција и Британија ќе бидат задоволни со решение кое ќе му овозможи на Гадафи да се повлече на западот на Либија, а бунтовниците да ја преземат контролата на истокот? Велика Британија и Франција би можеле да го проголтаат тоа решение затоа што и така ќе профитираат од нивната поддршка за бунтовниците од истокот и преку продажба на ново оружје и преку зделки со регионот пребогат со нафта. За Италија, пак, ситуацијата е многу покомплицирана, затоа што ќе биде оставена сама да се справува со навредениот Гадафи непосредно отспротива Медитеранот.Италија, пак, уживаше во привилегираните односи кои ги имаше со Гадафи, од енергенсите, преку зделките за набавка на оружје, па до тоа да биде главна дестинација за инвестициите на Гадафи. Опуштените деловни релации му овозможија на Рим да склучи договор со Либија со кој ги обезбеди морските пристапи до Италија од напливот на бегалци. Но, моменталната ситуација е многу ризична за Италија. Замената на Гадафи со непознат режим ќе доведе до неконтролиран проток на имигранти и несигурно деловно опкружување. Неговата замена со раководството на бунтовниците, која толку ја посакуваат Британија и Франција, за Италија носи и огромна закана за италијанските интереси. Но, ризично е и учеството во коалицијата, затоа што на крајот Гадафи може да остане на власт и да сака да и се одмазди на Италија. Згора на сето тоа, европските коалициски партнери не си веруваат меѓусебно. Рим е убеден дека Лондон и Париз ја поткопуваат добрата италијанска позиција во Либија, која Рим ја градеше со децении. Оттаму, Италија сака да се осигура дека ќе има влијание врз идниот развој на ситуацијата во Либија и затоа толку силно се залагаше НАТО да ја преземе командата врз операциите, со тоа што командниот центар би бил сместен во Неапол, со што би можел одблиску да ги контролира „деталите“. Бидејќи европските партнери на Италија, очигледно, не сакаат на Гадафи да му го зададат одлучувачкиот удар, Рим мора да има предвид дека Гадафи може и да остане на власт, па дури само во западниот дел на земјата. Затоа Рим мора да биде дел од коалицијата, за да биде отстранет од Либија од новиот режим во случај Гадафи целосно да биде отстранет, но со задршка, за да ги заштити своите постројки во западниот дел на земјата ако Гадафи остане.Проблемот со ваквиот план на Италија е во секојдневната променливост на ситуацијата на теренот и во фактот дека нејзината способност и натаму да настапува со задршка секојдневно се намалува, како што Лондон и Париз се повеќе се зближуваат со бунтовниците, а Гадафи станува се понепријателски расположен кон западните земји. Тешко е да се замисли дека на крајот Италија ќе биде целосно отстранета од Либија. Географската близина и долгогодишната историја на вмешаност во земјата значат дека Рим, од ерата на Картагина, па се до денешна Либија, секогаш имал удел во тоа што се случува во Северна Африка. Прашањето кое сега си го поставува Рим е колку ќе биде вносно идното влијание на Италија во реонот пребогат со енергенси? /крај/стратфор/