Не секоја лиценца ја издава министерство или влада. Во рударството постои и дозвола што нема печат, туку се темели на доверба од заедницата. Таа „општествена лиценца“ се стекнува тешко и бара секојдневно вложување: транспарентност во податоците, технички решенија што го намалуваат влијанието и можната штета, и претворање на ветувањата во мерливи резултати. Истата оваа „лиценца“ се губи лесно. Без неа, дури и најпримерниот проект може да остане блокиран на хартија.

Малиот столб што држи голема тежина во македонската економија

Рударството во Македонија е мал, но стабилен столб на индустријата. Последниот извештај на Државниот завод за статистика покажа дека во јули 2025 индустриското производство пораснало за 4,1% на годишно ниво, додека секцијата „Рударство и вадење камен“ паднала за 10,4%. Овие осцилации упатуваат на циклични промени, како цените на металите и енергијата, но и на структурни предизвици како квалитет на руда, стареење на постројки и повисоки еколошки стандарди. Вредноста за домашната економија е очигледна: рударството носи стабилни приходи за општините и неколку илјади работни места, но довербата останува кревка. „Општествената дозвола“ кај нас сè уште е во развој и се надградува врз постојните законски решенија и обврски за секоја компанија. Најголемите домашни рударски оператори имаат А интегрирана еколошка дозвола, која обврзува на заштита на животната средина и здравјето на луѓето. Компаниите инвестираат во локални проекти, поддржуваат спорт, училишта и стипендираат студенти, но вредноста често не е доволно видлива и мерлива за јавноста. Со други зборови, постојат добри практики, но недостасува систем што ќе ги претвори во правило, а не во исклучок.

Австрија – рударство „рамо до рамо“ со заштитени подрачја

Австрија не е „совршена“, но покажува коегзистенција: рудници што работат крај заштитени подрачја со јасни правила, транспарентност и туристичка валоризација. Волфрам Митерсил е подземен рудник веднаш до националниот парк Хое Тауерн. Клучната иновација е преработката во подземни простории на околу осумстотини метри длабочина, со што се скратуваат транспортните рути, се намалува потрошувачката на енергија и се намалува површинскиот „отпечаток“ поради помалку сообраќај, намалени бучава и прашина. Тоа е инженерски дизајн што ја носи операцијата подлабоко без ширење на траги на површината.

Рудникот за железо Ерцберг е голем терасен коп во Штаерска, сместен внатре во УНЕСКО геопаркот „Штаерска Ајзенвурцен“. Наместо класична дистинкција „индустрија“ против „природа“, таму доминира логиката да се заштити животната средина преку користење на знаењето и индустриското наследство, кои нераскинливо се поврзани со геотуризмот, јавни тури и образовни содржини. Ерцберг е долгорочен сосед на заштитено подрачје и коегзистенцијата опстојува бидејќи правилата се транспарентни, економската корист е валоризирана, а рекултивацијата се планира уште во експлоатациона фаза.

Германија: долги хоризонти, рехабилитација и мерливи обврски

Во Лужица, источна Германија, каде со децении површински се ископуваше лигнит, регионот постепено се претвора во мрежа од езера, шуми и туристичка инфраструктура. Не станува збор за импровизација, туку ова е резултат на долгорочна програма за трансформација на пејсажот и рехабилитација на теренот. „Општествената лиценца“ се потпира и на идејата дека во рударството мора да се има јасна слика што ќе биде тука по завршетокот и плански да се работи.

Во Рур и Северна Рајна–Вестфалија, RWE го гради наративот на рехабилитација со конкретни проекти. На локацијата Хамбах, по завршување на експлоатацијата се планира вештачко езеро од речиси четириесет квадратни километри, со долгорочно полнење од Рајна и подигање на подземните води, а паралелно се спроведуваат шумарски и аграрни рекултивации. Иако во минатото биле критикувани за „отпечатокот“ врз околината, сега поентата е на планот за нов пејзаж, на деталите за полнење на езерото, потребното време и еконмската валоризација преку туризам и услуги.

Дека европските држави лекции ги извлекувале од сопствените лоши искуства, покажува и долгогодишниот спор за засолување на водотеците на реката Вера, доведе до конкретна рамка за намалување на истекувањата и управување со солените води. Компанијата со еколошките организации постигна договор до крајот на 2027 постепено да се намалува испустот.

Во Лужица, операторот LEAG јавно презема обврска по завршувањето на рударските активности да го пошуми теренот, да ги уредат езерата и креираат услови за туризам.

Бугарија – технички решенија како „виза“ за општествена лиценца

Дека ова не се случува само во високоразвиените европски држави, пример е рударството во соседството. Во Бугарија рударството ја отвори новата, современа страница на користење на рудата. На пример, во рудникот за бакар и злато Челопеч, се преземени сериозни чекори за сведување на индустриски испусти на отпадни води на нула и за стопроцентно враќање на откривката под земја. Ова радикално ја намалува веројатноста за негативно влијание врз животната средина преку таканаречени „кисели дождови“. Истовремено рударската компанија ја зголемува стабилноста на масивот и ја сведува на минимум потребата од големи површински јаловишта. Овој пристап е пример за „затворени кругови“, каде што отпадот станува конструктивен материјал, а не ризик.

Во Крумовград, на Ада Тепе, наместо класичен јаловишен базен се користат сушени јаловини со интегрирано управување со води, висок степен на рециклирање на процесната вода и мал траен отпечаток. Проектот е моделиран со ограничувања, бидејќи се наоѓа во заштитената зона Натура 2000, па технологијата е избрана да го следи тој факт.

Формулата за доверба

Воспоставувањето систем на „општествена лиценца“ значи осовременување на рудниците во целина. Германските искуства покажуваат дека рехабилитацијата станува веродостојна ако е врзана за конкретни рокови и нова економска вредност по завршувањето на рударските активности. Австрија и Бугарија покажуваат дека инженерството и транспарентноста не се „меки“ теми, туку со нив се гради и инфраструктура за довербата. Ако ги земеме овие лекции сериозно, македонското рударство може да ја надмине поларизацијата и да има рудници што оставаат трага во буџетот и во локалниот развој, а не во природата.

Фотографијата е од интернет-страницата на RWE и прикажува рекултивација на теренот на локацијата Хамбах

„Лидл“ официјално ја почна изградбата на својот најнов маркет во општина Аеродром, којшто ќе биде со модерна архитектура и одржливи технологии. Новиот малопродажен објект ќе се протега на површина од 3 438 квадратни метри, со продажен простор од 1 200 квадратни метри, а за дополнителна погодност на потрошувачите, локацијата ќе има и 57 паркинг места. Ова е уште еден клучен чекор во планот за проширување на компанијата и нејзината мисија да ги направи висококвалитетните производи подостапни за потрошувачите во Северна Македонија.

Официјалниот почеток на изградбата со поставување на камен-темелникот се одржа во присуство на претседателот на Владата на Република Северна Македонија, Христијан Мицкоски, заменик-претседателот на Владата и министер за транспорт, Александар Николоски, в.д. градоначалникот на Општина Аеродром, Дејан Митески и извршната претставничка на „Лидл“, Милена Драгијска-Денчева.

Премиерот Христијан Мицкоски го поздрави присуството на Лидл во Аеродром и изјави дека овој проект не е само почеток на изградба на еден обичен објект, туку почеток на едно ново поглавје во малопродажбата со нови стандарди, поголема конкуренција и со подобри услови за граѓаните. Тој нагласи дека особено е горд на фактот што компанијата прифатила да ја зголеми застапеноста на домашното производство и на македонските производи на полиците на Лидл.

„Тоа е од исклучителна важност, затоа што со тоа не само што се одржува локалната економија, туку се гради доверба кај потрошувачите дека македонското е најдобро. Дополнително, македонски производи се наоѓаат на полиците на Лидл во околните земји. Во 2024 година извозот беше околу 5 милиони евра, а очекуваме оваа година, во неформален разговор со претставниците на Лидл, таа бројка да достигне и до 10 милиони евра и со време да расте. Тоа треба да биде инспирација и мотив за македонските претприемачи да ги задоволат стандардите на Лидл и да произведуваат според стандардите на Лидл“, рече Мицкоски.

Извршната претставничка на Лидл, Милена Драгијска-Денчева, изјави дека инвестицијата на Лидл низ целата земја е со долгорочен план за работа на македонскиот пазар и ја одразува посветеноста на компанијата кон раст и иновации. Нашите инвестиции на локално ниво претставуваат можност за наш придонес и поврзување со локалните заедници.

„Кога градиме нови маркети, ги следиме меѓународните професионални стандарди, а воедно соработуваме со локални компании, директно придонесувајќи кон домашната економија. Наскоро ќе ги отвориме вратите за жителите на Аеродром и на целата земја. Искрено се надевам дека со нашата работа ќе ја заслужиме вашата доверба и дека македонските граѓани ќе го изберат Лидл како претпочитана дестинација за секојдневно пазарење“ истакна Драгијска-Денчева.

Инвестицискиот план на Лидл во Северна Македонија вклучува изградба на регионален логистички центар во Речица, Куманово и маркети на повеќе локации низ целата земја.

Компанијата Лидл е дел од групацијата Шварц со седиште во Некарсулм, Германија, и е еден од водечките трговци со храна во Германија и Европа. Лидл моментално управува со околу 12 600 маркети и повеќе од 230 дистрибутивни и логистички центри во 31 земја и вработува над 382 400 луѓе.

ПР

Во компанијата Mozzart веќе е создадена убава традиција – трета година по ред на децата на своите вработени кои оваа есен првпат ќе седнат во училишните клупи им подари ранчиња и комплет училишен прибор.

Со оваа традиција компанијата сака да им го олесни почетокот на школските денови на првачињата, но и да им покаже на нивните родители – вработените во Mozzart – дека нивната посветеност, труд и лојалност се високо ценети и препознаени.

Првиот училишен ден е важен чекор исполнет со возбуда, а со оваа иницијатива Mozzart сака да ја сподели радоста и да биде дел од тие посебни моменти во животот на секое дете и секое семејство.

Грижата за вработените претставува основна вредност на компанијата. Од Mozzart велат дека токму преку вакви внимателни и топли гестови се гради доверба, припадност и вистински тимски дух. Компанијата продолжува да вложува не само во професионалниот развој, туку и во личната среќа и благосостојба на своите луѓе.

На сите првачиња им посакуваат среќен почеток, многу насмевки и успех во учењето, а на родителите им упатуваат благодарност за посветеноста и енергијата која секојдневно ја вложуваат во заедничките успеси на Mozzart.

ПР