„И јас сум Сирма“ не е роман, туку нешто меѓу сага и еп. Тоа е приказна што ќе ве натера да плачете, да мразите и да се смеете… книга што никого нема да остави рамнодушен.

Со овие зборови вчеравечер (14 ноември) во преполниот Младинскиот културен центар – Скопје беше претставен новиот и досега најсложен и најсериозен роман на популарниот автор Зоран Спасов-Sоф – „И јас сум Сирма“. Кон книгата, која е во издание на „Попули“, дел од „Арс ламина – публикации“, се осврнаа промоторката Татјана Алексиќ и уредничката Татјана Димовска-Атанасова.

Ова е петта книга на Зоран Спасов-Sоф во издание на „Арс ламина“ по хит-книгите „Тито, мојот претпоследен херој“, „Торонто експрес“, „Џабе живиш у Скопје“ и  „Цепај сине: пошто џабе живиш у Македонија“. Во своето обраќање Ѕоф истакна дека Сирма е всушност симбол за Македонија, а „И јас сум Сирма“ е приказна за Македонија.
„Сирма напати ме потсетува на некого: на мајка ти, баба ти, на мајка ми… но најмногу од сè ми личи на Македонија. Двете делат иста судбина со секој здив, со секој збор, со секоја реченица. Не ја познавам лично, но имам чувство дека цело време е тука некаде, на дофат… Книгата има многу слоеви. Има многу пораки меѓу редови и многу ликови. Една од ретките книги каде што на едно место ги има Страшо Пинџур, Нострадамус, Невена Георгиева-Дуња, Данте Алигери, Ибе Паликуќа и други… и се сместени на местото на кое припаѓаат. Еден од рецензентите на книгата ме праша како успеав една долга историја од 3.000 страници да ја спакувам во 200… Но, книгата е проследена и со веб-страницата ijassumsirma.mk, каде што се објавени рецензиите и сите материјали поврзани со неа, а има и проверка на фактите во книгата. Факти што не му се познати на Македонецот. Ќе се зачудат читателите како јас некои луѓе, кои се антихерои, ги носам на пиедестал како големи Македонци, а имам и некои „величини“ што малку ги имам намалено… Во книгата ве чекаат многу изненадувања – пријатни и непријатни, ако не се расплачеш, не си човек и ако не се намееш – пак не си човек… така ја пишував, со смеа и солзи“, рече Ѕоф.

Одамна имал желба да напише книга за Сирма Војвода, која ја смета за олицетворение на непокор, рамо до рамо со Роза Луксембург, Клара Цеткин или Милунка Савиќ. Според него, Сирма е трагичен лик, со трагична судбина, како што е трагична судбината на Македонија.

Уредничката на книгата Татјана Димовска-Атанасова истакна дека „И јас сум Сирма“ е  најамбициозното дело на Зоран Спасов-Ѕоф досега. Станува збор за своевиден книжевен експеримент, што може да се перципира како хибрид, фрагментарен роман или, пак, како збирка раскази, што може да се читаат засебно и без одреден редослед. Жанровски е ситуиран како историска фикција со примеси на драма, политички трилер, сатира, магичен реализам и дистопија.

„Она што најпрецизно би ја дефинирало оваа книга е книжевен пачворк. Авторот зема парчиња од нашата историја, од сосем разни временски контексти и педантно ги пришива едно за друго, со една заедничка нишка – ликот на Сирма Војвода. Навидум неповрзани меѓу себе, приказните во романот се слеваат во еден вид наративен кластер кон центарот на романот – Сирма. Користејќи се со социјални типови, преместување на перспективата, инверзија и иронија, Ѕоф ги карикира колективните митови, си поигрува и се пресметува со стереотипите и со сето она што е типично за ова општествено-политичко и историско милје. Романот е импресивна вивисекција на македонскиот дух прикажана преку внатрешна и надворешна фокализација на главната херојка Сирма, која авторот ја издига на ниво на митолошка парадигма – синоним за сила, истрајност, храброст, бескомпромисност, но, пред сè, синоним за Македонија“, рече Димовска-Атанасова.

Промоторката на книгата Татјана Алексиќ рече дека „сите ние, помалку или повеќе, сме Сирма“.

„Мерак ми е што вечерва и јас сум Сирма! Сите ние сме Сирма. Ова не е омаж за Сирма, туку женски родослов… Сите ние, помалку или повеќе, сме Сирма, и треба да ѝ се поклониме, како што Sоф, писател и женољубец, со култ кон македонската жена, им се поклони – оживувајќи ја Сирма во еден современ роман – сага, приказна во приказна, затоа што сите живи суштества се раѓаат со инстинкт за преживување. Пајаците, за да преживеат, ткаат мрежи. Луѓето, за да преживеат, ткаат приказни. За нас, нема ништо поважно од овие приказни, што би рекол генијалниот Горан Стефановски, со кого нашиот ткаач на приказни, Sоф, го почнува второто поглавје на романот ‘И јас сум Сирма’. Можете да го читате романот од напред, од средина, а и од назад… како Хазарски речник. Хронологијата нема свој крај во романот, како ни идеологијата на Сирма. Да напишеш ваков роман фикција, фузија од историски факти и митови, среќа и горчина, реалност и фантазија, треба да си начитан, наслушан, нагледан, нашетан и наигран. Да си доообар играч на полето (терен) на културата. Не мора да си најаден и напиен затоа што испишаните страници се храна и вино. Дегустаторите на романот ‘И јас сум Сирма’ ќе имаат сервирана богата трпеза на пикантерии од далечното минато, поблиското минато и блиската иднина, без да почувствуваат дека се во сегашноста, качени на временската машина ала автобусот од филмот ‘Ко то тамо пева’“, рече Алексиќ

Специјална гостинка на настанот беше младата актерка Јована Спасиќ, која беше во улога на Сирма. Со доза на драматичност, хумор и сарказам таа ја оживеа Сирма на бината во денсинг-салата на МКЦ претставувајќи ја истовремено нејзината храброст и сила, но и нежност и убавина. По промоцијата, забавата продолжи со настап на „Сирма рокенрол-бенд“, кој изведе познати рок и поп-нумери од домашната и светската сцена.

Како што беше случајот со претходните книги, така и со новата – заработката од продажбата на „И јас сум Сирма“, Ѕоф ќе ја донира во хумани цели. Вчера, на Детската клиника во Скопје беше отворена библиотеката „Соба на бајките“ – донација на Зоран Спасов-Ѕоф и „Арс ламина“. Библиотеката е направена и опремена со средства од продажбата на претходната хит-книга на Ѕоф – „Цепај сине: пошто џабе живиш у Македонија“. Во библиотеката се застапени 100-ина книги за деца, сликовници, читанки и лектири на македонски и на албански јазик.  Со оваа донација Ѕоф и „Арс ламина“ ја продолжуваат заедничката мисија да им помогнат на најранливите категории, особено на децата.

Книгата „И јас сум Сирма“ веќе е достапна во книжарниците „Литература.мк“ и онлајн преку www.literatura.mk.

Друштвото на филсмките работи упати отворено писмо до министерот за култура Зоран Љутков, јавноста и до медиумите, во кое реагира на предлог-буџетот за филм за 2025 година и барa од Владата, Министерството за култура и од Министерството за финансии негово ревидирање и проектирање на реален буџет за филм.

Писмото го пренесуваме во целост:

„Почитуван министере за култура, Зоран Љутков,

Веста за вашето назначување за министер за култура, ние во Друштвото на филмските работници и сите наши колеги филмаџии, ја примивме со голема радост. Радоста, зачинета со надеж, доаѓаше од фактот што министерството од кое со години наназад потекнуваа нашите проблеми, конечно ќе го раководи човек кој суштински разбира што значи да се биде филмски работник и знае дека ниту еден од луѓето кои ги гледа на филмските сетови, каде што работниот ден трае најмалку 12 часа, не добива државна плата на 1-ви, туку нивните приходи зависат единствено од снимачките денови кои ќе бидат реализирани.

Во момент кога сме длабоко навлезени во четвртиот месец од мандатот на в.д директорката на Агенцијата за филм, период во кој снимања речиси и да нема, не е потпишан ниту еден договор за финансирање на веќе одобрени проекти, не е прегледан ниту еден извештај за наменско трошење на средства, исплатите кон тековни и веќе реализирани проекти се стопирани и во кој годинешниот конкурс за производство на филмови е поништен, радоста исчезна, а одржувањето на надежта стана невозможно.

Македонските продуценти секојденево се соочуваат со притисоци и закани за меѓународни тужби и откажување на соработки, а нашата држава престанува да биде дел од европското филмско семејство. Загрозено е и нашето членство во значајни регионални, европски и светски организации и асоцијации.

Во време кога филмските професионалци се во немилост и страдаат за елементарна егзистенција, а филмските продукции бараат алтернативни начини да опстанат, дојде и информацијата дека во предложениот буџет за 2025та година, ставката за филм изнесува само 2.4 милиони евра, бројка која е пониска и од основниот буџет за 2024 година. Оваа вест, секој еден филмаџија ја дочекува во шок и неверување.

Во изминатите неколку години ДФРМ многупати јавно укажуваше дека е потребно стандардизирање на буџетот за филм по претходно утврдени параметри, а особено во текот на 2023 година во неколку наврати алармираше дека проектираниот буџет од страна на Министерството за култура за филмската дејност за 2024 година, не е доволен за елеметарно да се покријат потребите на нашата кинематографија.

Денес повторно јавно укажуваме дека предложениот буџет за филм за 2025 година не е доволен за елементарно да се покријат потребите на нашата кинематографија. Затоа бараме од Владата, од Министерството за култура и Министерството за финансии ревидирање на овој предлог и проектирање на реален буџет за филм. Воедно, како филмски автори и филмски професионалци за кои работата на филм значи се, ја истакнуваме неопходноста за кадровска консолидација во Агенцијата за филм.

Веруваме дека Министерството за култура ќе ги земе во предвид нашите укажувања и нема да ја продолжи погубната политика од минатите години, затворајќи ги очите пред успесите на македонскиот филм, ниту ќе го игнорира фактот дека нашите филмови се апсолутен предводник во промоцијата на македонската култура во светот. Исто така, убедени сме дека после долго време Министерството ќе покаже вистинско разбирање за специфичноста на филмската дејност и начинот на кој филмаџиите ја остаруваат својата материјална егзистенција.

Дозволете нѝ уште еднаш да ја искажеме нашата подготвеност за соработка со Агенцијата за филм, Министерството за култура, и сите останати релевантни институции, и ставање на располагање на капацитетите кои ги имаме во разбирање, поддршка и помош при утврдување на состојбите и изнаоѓање на решенија“, се вели во писмото.

Наградата „ДЕНЕС“ за млад визуелн уметник до 35 години во Македонија се доделува по осумнаесетти пат, а доделувањето ќе се одржи на изложбата на тројцата финалисти во националната галерија „Мала станица“ во Скопје на 19 ноември со почеток во 20 часот.

Тројцата финалисти годинава се младите уметници Марко Гутиќ Мижимаков, Јован Јосифовски и Ивана Самандова.

Претставувањето на тројцата финалисти и разговор со жири-комисијата ќе се одржи во 12 часот, а вечерта, во рамки на изложбата, ќе бидат доделени и наградите.

Наградата „ДЕНЕС“ се доделува на годишно ниво за исклучителна и истакната тековна уметничка практика, која подразбира критичко и естетско размислување и дејствување, и е единствена награда од овој вид за млад/а визуел(е)н/а уметни(к)чка во земјава. Оваа значајна и независна награда, покрај двомесечната програма за престој на уметници во Њујорк, од минатата година во која го одбележа и своето 20-годишно постоење, вклучува и други новини и резиденции.

„ДЕНЕС“, исто така, овозможува и уникатно искуство на уметниците да бидат дел од специјално наменет едукативен процес во визуелната уметност насловен „Совршениот уметник“, да имаат средби и презентации со интернационално жири и да продуцираат дело, во рамки на изложба како финалисти на наградата.

По одбележувањето на 20 години „ДЕНЕС“ во 2023 година, структурата на наградата доби поинаков формат, т.е. се обидува да обезбеди повеќе можности за самите финалисти, продуцирајќи ја наградата колаборативно и понекомпетитивно.

Па така, добитникот/добитничката на наградата „ДЕНЕС“ – 2024 добива двомесечен престој во „Residency Unlimited“ во Њујорк во периодот август-септември 2025 година, додека останатите двајца уметници – финалисти добиваат едномесечен престој во Галеријата „Простор“ на организацијата „Културен хаб Хрватска“ во Сплит, во мај 2025 година и самостојна изложба во просторот или самостојна изложба во Скопје, во 2025 година.

Жирито за наградата е составено од: Ксенија Нурил, историчарка на уметност и кураторка, директорка на галеријата на реномираното уметничко училиште „Art Students League“ од Њујорк, САД, Сања Анѓелковиќ, аудиовизуелна уметничка со седиште меѓу Нови Сад и Виена, добитничка на наградата „Димитрије Башичевиќ Мангелос“ во Србија во 2023 година, и Ана Франговска, историчарка на уметност и кураторка, виш кустос во Националната галерија на Република Северна Македонија и претседателка на АИКА – Македонија.

Наградата „ДЕНЕС“ е основана во 2002 година како годишна награда за најдобар млад ликовен уметник до 35 години во земјава од страна на Центарот за современи уметности – Скопје во соработка со Фондацијата за граѓанско општество од Њујорк, САД, но официјално првпат беше доделена во 2003 година. Намерата на наградата „ДЕНЕС“ е да им понуди повеќе можности на младите уметници да ги совладаат своите уметнички интереси и да ги прикажат пред пошироката публика, како и да се продлабочат дискусиите помеѓу институциите и младите уметници.

Од 2015 година наградата локално ја организира здружението „Факултет за работи што не се учат“ (ФРУ), во рамки на фестивалот „АКТО“.

„ФРУ“ оваа манифестација ја организира во соработка со мрежата „Награди за млади визуелни уметници“ (YVAA), резиденциската програма Residency Unlimited (RU), Њујорк, и фондацијата „Trust for Mutual Understanding“, Њујорк.

Досегашни добитници на наградата „ДЕНЕС“ се: Ѓорѓи Десподов/ Клелија Живковиќ/ Бурџу Мусли, Ивана Мирчевска, Елена Чемерска, Верица Ковачевска, Зорица Зафировска, Иван Ивановски, Филип Јовановски, Велимир Жерновски, Илија Прокопиев, Кристина Божурска, Ѓорѓе Јовановиќ, Ана Ивановска, Борис Петровски, Атанас Ботев, Далибор Тренчевски, ОПА (Опсесивна посесивна агресија) и Славица Јанешлиева.