1990-тите требаше да бидат крај на една ера. Конвенцијата од Отава, Канада од 1997 година позната и како Договор за забрана на мини, симболизираше верување дека војните во Европа и мините што ги оставиле зад себе припаѓаат на минатото. Но кога делегатите се собраа во Загреб за конференцијата „Преиспитување на Конвенцијата од Отава 2025“ на 10-11 ноември 2025 година, стана јасно дека историјата се повторува. Разговорите не беа академски туку отсликуваа континент на кој агресијата на Русија го обнови стравот кој некогаш се мислеше дека е заборавен. Панелите се движеа низ региони и децении, но една нитка ги обединуваше: Договорот за забрана на мини се бори да ги заштити оние што треба да ги штити, исто како што Европа се соочува со најголемата војна на својата територија од 1945 година.

Европа има нова стратешка реалност

Европскиот панел се одржа рано во програмата, поставувајќи тон кој го обликуваше остатокот од конференцијата, бидејќи континентот е принуден да ги преиспита долгогодишните принципи. Финска, Полска и балтичките држави не се повлекоа од Конвенцијата лесно. Нивните одлуки, донесени во 2025 година, не беа идеолошки гестови туку реакции на драматична промена во европската безбедносна средина. Борис Немировски од Германија, кој е добро запознаен со германските политички дебати и украинските реалности, објасни дека Берлин сè уште ја поддржува Конвенцијата, но се бори со нејзините ограничувања.

„Овој договор беше замислен како поствоен инструмент создаден за елиминирање на стоковите резерви и координирање на нивно расчистување. Не го предвиде ’опсегот и природата на конфликтите во дваесет и првиот век’, ниту современите оружја како ’летачки мини’, експлозивни дронови и боеви средства што се распрскуваат со ракети. Ништо во оригиналната дефиниција на Конвенцијата не ги покрива овие уреди“, потенцираше Немировски.

Беше забележано дека државите агресори можат да ги искористат овие празнини бидејќи технологијата се развива побрзо од договорите и, ако дефинициите не се ажурираат, државите кои ги прекршуваат правилата секогаш ќе бидат чекор пред останатите.

Украина: Држава што живее во реалност од која Европа се плаши

Ако европската сесија го објасни стратешкиот пресврт, украинскиот панел го откри човечкиот товар кој го движи тоа. Ниту една земја не ги почувствувала последиците од руското минирање поинтензивно од Украина. Руслан Мисиунија, од Харковскиот регионален центар за дејствување против мини, го опиша својот роден крај, каде што цели пејзажи сега се сомнителни. Од 2022 година, се регистрирани 950 инциденти со експлозивни материјали кои ги засегнале цивилите низ Украина, од кои една третина во Харков — 426 лица повредени, 99 загинати.

„Цели села се празни,“ рече тој. „Луѓето премногу се плашат да се вратат, знаејќи дека заканата може да се врати.“ Тој зборуваше за родители кои не можат да ги пуштат своите деца да се играат надвор. „Живееме со постојан страв.“

Тој зборуваше за деминери кои чистат игралишта, земјоделски полиња и патишта под постојана закана од повторно контаминирање со нови борби. Опасноста не е само физичка, таа ја обликува миграцијата, економијата и психологијата. „Луѓето се плашат да се вратат дома не затоа што војната продолжува, туку затоа што мините ќе останат долго по завршувањето на војната.“

Јури Худименко, украински ветеран, го опиша моралниот дисбаланс во срцето на актуелната политика. „Украина ја потпиша Конвенцијата од Отава и уништи над три милиони мини,“ рече тој. Русија, која никогаш не потпиша, „го игнорираше меѓународното право, го прошири својот арсенал и стана агресор.“ Кога мирољубивите земји се воздржуваат, но немаат начин да го воздржат агресорот, предупреди Худименко, „станува нерамноправен систем – правда без заштита.“

Тој кажа дека ако светот сака правилата да имаат значење, потребни му се „инструменти за спроведување — меѓународна полиција“ способна да ги држи прекршителите одговорни.

Пратеничката Ана Скорогод објасни дека Украина донела одлука да се повлече од Конвенцијата на 15 јули. „Конвенцијата не прави разлика помеѓу агресор и жртва“, рече таа. Русија минира „над 20 проценти“ од Украина, а притоа одбива одговорност, но се очекуваше Украина да ги следи ограничувањата што ја ослабуваа нејзината одбрана и потоа „да ја преземе одговорноста за деминирање“. Таа го нарече тоа „морална апсурдност: Русија создава проблем, а даночните обврзници во светот плаќаат за да се поправи“. Нејзината поракa беше јасна: „Жртвата не може да биде одговорна на исто рамниште како агресорот.“

Таа предупреди дека ако договорот не направи разлика помеѓу одбрана и агресија, ризикува да стане ирелевантен во реални конфликти. Нејзиното предупредување силно одекна кај европската публика загрижена за следниот потег на Русија.

Азербејџан: Паралелна трагедија на Кавказ

Конференцијата потоа се пресели на Кавказ, каде што искуството на Азербејџан даде остра паралела со Украина.

Хафиз Азимзаде од АНAМА зборуваше како официјален претставник и како преживеан. Тој ја загуби ногата во 2021 година додека проверуваше бунар за вода во ослободениот округ Агдам во Азербејџан.

„Ова не беше бојно поле“, рече тој. „Тоа беше цивилна инфраструктура — насилно минирана за да загинат цивилите кои ги поправуваа своите заедници. Тоа беше тероризам со мини, а не војување.“

Тој опиша враќање во регион каде ерменските сили минирале патишта, бунари, гробишта, земјоделски површини и центри на села во текот на три децении окупација.

Азербејџан проценува дека постојат повеќе од еден милион мини на над 10.000 квадратни километри. Истото така, речиси еден милион бегалци сè уште не можат да се вратат во своите домови затоа што територијата останува густо минирана од ерменските вооружени сили и сепаратисти.

Иако контекстот се разликува од Украина, поширокиот образец е ист: мини користени од окупаторските сили, жртвите кои го носат товарот, агресорите кои избегнуваат одговорност.

„Сè додека не се отстрани последната мина,“ рече Азимзаде, „треба да се повикаат на одговорност тие кои ги поставиле.“

Хрватска: Долг пат кон статус без мини

Специјалистот за деминирање Жељко Ромич се присети на огромната мобилизација која беше потребна по Балканските војни. Хрватска се соочуваше со планински терен, густа вегетација и дури активни мини од Втората светска војна. Денес, по три децении систематска работа, земјата очекува да биде прогласена за место без мини во 2026 година.

Сепак, Лука Бебиќ, поранешен министер за одбрана, предупреди да не се претпоставува дека работата е навистина завршена. Некои региони ќе останат под планирани напори за деминирање до 2036 година.

Хрватска уништи речиси 200.000 противпешачки мини, рече тој, но трошокот во време, пари и човечки животи беше огромен. Тој исто така предупреди дека кога европските држави ќе се повлечат од Конвенцијата, пораката за остатокот од светот е длабоко штетна. Конвенцијата, рече тој, „беше напишана за друга ера“ и сега се соочува со притисок бидејќи големите сили како Русија, Кина, Индија и Соединетите Американски Држави никогаш не се приклучиле, додека некои европски држави повторно го разгледуваат членството.

Тој праша: „Ако нации кои некогаш беа шампиони на меѓународното право сега се дистанцираат, која порака тоа ја испраќа до остатокот од светот?“

Молдавија: Растојание помеѓу законот и технологијата

Молдавската перспектива, презентирана од Сергеј Чиливник, истакна уште една слабост: Конвенцијата ги регулира само нејзините учесници.

„Документот јасно ги дефинира обврските на своите членови,“ рече тој, „но никаде не прецизира каква одговорност се применува на земјите што не се приклучиле.“

Токму овие непотписници се оние што сега „создаваат глобални закани“.

Чиливник исто така опиша нови опасности: антитенковски мини и друга муниција модифицирана за антипристанишни цели, замаглувајќи ги разликите врз кои се темели договорот. Тој повика на меѓународна работна група која ќе ја преиспита Конвенцијата „и ќе развие конкретни предлози“, напомнувајќи дека современите конфликти бараат механизми што се применуваат „без разлика дали една земја ја потпишала или не“.

Африка: Најстарите приказни и најновите рани

Последните панели се преселија во Африка, каде говорниците опишаа и минирани полиња од колонијалната ера и современи востанија. Садик Гарба Шеху од Нигерија испорача моќно потсетување дека милиони мини закопани во Африка биле поставени од странски армии. Во Алжир, Тунис и Мароко, Франција остави смртоносни бариери кои се протегаат на стотици километри.

„Колонијалните сили извезуваа оружје, не одговорност,“ рече тој, забележувајќи дека Алжир самостојно расчисти повеќе од осум милиони мини.

Кризата во самата Нигерија е понова. Мини од граѓанската војна во Биафра сè уште ги повредуваат цивилите, додека Боко Харам и ИСИС поставуваат импровизирани мини без мапи.

Од 2016 година, речиси четири илјади Нигеријци се убиени или повредени.

Шеху тврди дека договорот мора да вклучува принцип на одговорност сличен на климатската политика: „минерот плаќа“.

Од Мавританија, полковникот Мухамеду Бахам Мохамед Лагдаф додаде дека мини кои чинат 5 долари за производство чинат 500 долари за отстранување, товар кој сиромашните држави не можат да го изнесат сами. Мавританија има за цел да биде слободна од мини до 2028–2029 година, но ѝ е потребна постојана меѓународна поддршка. Тој ги бранеше хуманитарните темели на договорот, но рече дека тој мора да стане универзален за да успее.

Конвенцијата од Отава треба да се ажурира

Конвенцијата од Отава денес се појавува како договор заглавен помеѓу своите хуманитарни корени и суровата реалност на современите конфликти. Војната на Русија ја промени перцепцијата на заканата во Европа, поттикнувајќи повеќе држави повторно да ги разгледаат долгогодишните забрани. Во исто време, сведоштвата од Украина, Азербејџан, Хрватска, Молдавија, Нигерија и Мавританија нагласија дека мините не се теоретски опасности — тие се дневни, смртоносни пречки за животот, економскиот напредок и животната средина.

Сепак, ниту еден говорник не се залагаше за напуштање на Конвенцијата. Наместо тоа, тие повикаа на нејзина трансформација: ажурирање на дефинициите, создавање одговорност за агресорите и колонијалните сили, признавање на разликата помеѓу одбраната и агресијата, и воспоставување механизми кои функционираат без разлика дали една држава ја потпишала спогодбата или не.

Фото и текст: Марија Когановиќ

Таткото М.Л. (69) и неговиот син М.Л. (44) биле убиени во семејната куќа во селото Завидинци кај Бабушница денес околу 16 часот. Полицијата ги пронашла нивните тела, но и две повредени лица – мајката С.Л. и братот на убиениот син М.Л. Жената била ранета во главата и токму таа го пријавила случајот во полиција.

Како што дознава „Блиц“, тие биле убиени во дворот на семејната куќа.

При јавувањето во полиција, таа навела дека смртоносните повреди ги нанел извесен С.М.

Полицијата го затекнала осомничениот С.М., кој веднаш бил задржан од страна на полицијата.

Сè уште не е познато кој е извршителот, но полицијата се сомнева на неколку лица и врши проверки.

Жителите на Завидинци велат дека не знаат што точно се случило, бидејќи злосторството се одвивало на периферијата на селото.

„Тоа се фини луѓе, татко, мајка и двајца синови. Едниот од нив има сериозни здравствени проблеми поради кои никогаш не излегува од куќата. Последен пат го видов пред околу петнаесет години. Чувме дека некој од нивното семејство е убиен, но сè уште не знаеме точно што се случило. Во селото кружат разни верзии: според една, напаѓач е синот, а според друга – во нив пукал сосед. Во секој случај, многу сме уплашени затоа што не знаеме дали напаѓачот е на слобода. Ја повикав полицијата во Пирот, никој не ми се јави, а сакав да дознаам дали сме безбедни и што се случува. Пријатели и роднини постојано нè бараат затоа што се загрижени, а ние не знаеме што да кажеме, бидејќи ни самите не знаеме што точно се случило“, наведе жителка на Завидинци за локалните медиуми.

Тешка сообраќајна несреќа се случила на Бањица, Белград кога возачот на „голфот“ Р.Р. (21) ја изгубил контролата и влетал на тротоарот, удирајќи жена која стоела на семафор и друга жена која продавала работи на импровизирана тезга.

Како што изјави за „Телеграф.рс“ жена која продава работи на истото место, таа имала вистинска среќа што автомобилот не ја удрил и неа.

„Разговарав со жената која беше повредена, кога се свртев, видов дека автомобилот се движи со 300 на час. Некако избегнав, а неа ја удри директно. Возачот беше млад, носеше црна капа, бела кошула, црн елек, бели патики и панталони. Имаше руса коса до рамената. Ја однесе брзата помош. Бев многу потресена. Не рече ништо, а имаше патник во автомобилот“, рече жена која беше сведок на несреќата.

Како што дознава „Телеграф“, возачот на автомобилот што удри две жени бил однесен на крвна слика за да се утврди дали возел под дејство на алкохол или психоактивни супстанции, а според првите неофицијални информации, возачот што закочил пред него избегал од местото на настанот. Соатникот на младиот човек што ги удри двете жени за „Телеграф“ опишал како се случила несреќата.

„Одевме по угорнината, се движевме од правец на улицата Борска, кога еден возач почна да прави полукружна кривина кога наидовме. Застана и мислевме дека ќе поминеме, но во последен момент се сврте и за да не го удриме, се свртевме, се закачивме на островот и полетавме право. Удривме на семафорот во двајца луѓе, еден продавач и еден пешак на семафорот. Жената што седеше на столот беше свесна, нејзиното рамо беше удрено, а другото лице беше фатено за предниот дел од автомобилот и падна. Беше свесна, кога пристигна брзата помош“, рече младиот човек кој се претстави како Лука.

„Да сакав да избегам, немаше да стојам тука. Намерно останав, сакавме да го најдеме човекот што ни го пресече патот. Пријателот што возеше е повреден. Раката му е повредена, воздушната перница го удри во главата и беше малку зашеметен. Цело време стоеше тука и веднаш повикавме полиција и брза помош. Се ширеа гласини дека некој е под возилото, дека некој е убиен… Никој не е убиен, никој не е под возилото. Веднаш го поместивме возилото малку и го кренавме за да видиме дали има некој под возилото, фала му на Бога што немаше никој. Возачот отиде да му се провери дали има алкохол во крвта“, рече тој.

Полициската истрага на лице место е завршена, а возило на Паркинг служба отиде на терен за да го отстрани автомобилот од местото на несреќата.