Култура
Мојсова-Чепишевска: Преку книжевните дела, Делчев е синоним за водач на Македонците и 120 години по неговото загинување

За разлика од другите национални книжевности кои имаат негативни иксуства заради присуството на култот на водачот во книжевните текстови, македонската современа книжевност има позитивно искуство. Затоа што Македонија, македонската историја и македонската книжевност и култура го имаат Гоце Делчев. Водачот чие име со пиетет го пееме и во државната химна и во навивачките песни во кои ја искажуваме гордоста што сме негови потомци. А заради култот кон него што е дел од нашата традиција, македонските писатели имаат потреба историските факти да ги преточат во естетски креации, за притоа да откријат и покажат и други димензии на личноста на Делчев. Преку нивните книжевни дела, со својата идеја и со комплексноста на својата личност, Делчев и натаму е синоним за водач на Македонците, и 120 години по неговото загинување.
Ова се потврди преку рефератот на универзитетската професорка и книжевна критичарка, Весна Мојсова-Чепишевска, на јубилејните Десетти Његошеви денови, кои во организација на Филолошкиот факултет во Никшиќ при Универзитетот на Црна Гора се одржаа во Будва. На сесијата за наука за книжевност и култура на меѓународниот научен собир, која годинава беше посветена и на култот на водачот во словенските книжевности, по повод 120 години од загинувањето на великанот, Мојсова-Чепишевска го презентираше своето истражување за историскиот наспроти книжевниот Гоце Делчев, со повторно осврнување кон романите од поновата македонска продукција, „Куклите на Росица“ од Оливера Николова и „Ако се родат некакви чувства“ од Блаже Миневски.
Потребата од едно вакво книжевнонаучно осврнување, како што има нагласено професорката во својот реферат се должи на тоа што Делчев изникнат од историските факти и обвиткан во естетски креации е битен за нас, Македонците. Но и заради сознанието дека книжевниот Делчев е и сѐ она што не можел да каже историскиот Гоце Делчев. Според Мојсова-Чепишевска, романот на Николова објавен пред 20 години кога се одбележуваа 100 години од загинувањето на Делчев и романот на Миневски, објавен годинава кога се навршуваат 120 години, придонесуваат во реализирањето на нови теми, па дури и на стари теми, преку чинот на ослободување од локалното и регионалното. Преку нив, и Делчев како книжевен лик избива над локалниот и регионалниот книжевен и културен контекст.
– Ова умешно го прави Николова со тоа што на својата Росица ѝ дозволува да биде една од многуте занемени раскажувачки кои ги има во сите (повеќето) (и)стории, да биде хроничар на своето (и лично и колективно) време во кое исклучително место има и Гоце Делчев. Таа немо и послушно ги следи сите кажувања за него и на тој начин ја создава единствената и уникатната кукла со неговиот лик. Притоа се обидува таа кукла да ги оцрта сите негови аспекти, сите негови улоги, сите негови црти, и физички и психолошки, нагласува меѓу другото во својот реферат, Мојсова-Чепишевска.
Според неа, ова умешно го прави и Миневски, во романот кој му е посветен токму на Делчев.
– Таа умешност се согледува и во тоа што историски засведочената љубов меѓу Гоце Делчев и Јанка Каневче, Миневски постојано ја споредува со големите, познати љубови, некои и трагични, неостварени, страсни – како оние на Гарибалди и Анита, Гете и Шарлота, Бајрон и контесата Гвичоли, Дикенс и Марија Биндел, Флобер и Лујза Коле, Елијар и Гала, Сартр и Симон де Бовоар, Пушкин и Натали, Достоевски и Суслина, како и со љубовите искажани во многубројните писма на Џојс до Нора, на Балзак до Ханска, на Кафка до Милена Јасенска или на Кафка до Дора Дијамант, на писмата меѓу Чехов и Олга… Во нашата колективна меморија која е важна за идентитетот, за нас Македонците, приказната за Делчев и Каневче има или треба да има значење какво што имаат приказните за овие познати љубови за националните култури на нивните протагонисти. Затоа што преку оваа приказна, во нашата колективна меморија можат да живеат и други, важни димензии на личноста на Делчев, кои ги нема во историските читанки, подвлечено е во рефератот на Мојсова-Чепишевска.
Универзитетската професорка и книжевна критичарка и нагласува: Јасно е дека „Гоце е национален херој, учесник во револуционерното движење, деец на револуционерната организација, идеолог, организатор и водач на македонското ослободително движење од крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век, бескомпромисен борец за самостојна македонска држава, и така натаму.“, како што пишува Миневски. Ама, тоа е јасно за нас, Македонците. Но како другите да го запознаат, како другите да знаат за кого станува збор? Токму преку ваквите приказни раскажани во вакви романи во кои се користи проторот на слободата од локалното и регионалното, а повторно со почит кон своето.
Настојувајќи да го исцрта оној Гоце Делчев ситуиран помеѓу историографијата и имагинацијата, во исчитувањето на двата романи од поновата македонска продукција, во истражувањето Мојсова-Чепишевска остварува книжевна анализа преку која ги издвојува сите сегменти што го портретираат книжевниот Делчев, различен од историскиот. Притоа, во рефератот и констатира: „Ако биографиите и фељтоните, а со нив и историите, им се обраќаат на читателите од сите идни времиња, фикцискиот Гоце Делчев му се обраќа, исклучиво, на своето „Јас“! Или, овој фикциски Гоце Делчев е сѐ она што не можел да каже (што не кажал) историскиот Гоце Делчев!“
Но, во исто време, во трудот, Мојсова-Чепишевска и теориски се осврнува кон ваквиот тип современа проза кон кој се вбројуваат романите „Куклите на Росица“ од Николова и „Ако се родат некакви чувства“ од Миневски.
– Нашето време е време на постмодернистичката фикција која од своја страна сугерира одново да се напише минатото во фикција или во историја. Со тоа таа прави обид да се реисторизираат, а не да се деисторизираат – уметноста и теоријата, при што воедно се употребуваат и се злоупотребуваат модусите на историографијата (Hačion 1996: 370). Новиот историцизам смета дека историјата може да се чита како текст, со што се оневозможува едноставна дистинкција помеѓу литературата и историјата. Всушност, текстуалноста на историјата е една од причините поради кои минатото не може целосно да се реконструира. Свесни сме дека никогаш не се достапни сите можни извори, поради уништливоста на супстанцијата и поради буквалната материјалност на дискурсот, напоменува во рефератот меѓу другото.
Во ова ново книжевнонаучно осврнување кон историскиот и книжевниот Гоце Делчев, Мојсова-Чепишевска и напоменува дека во случајот со пишувањето историја и со пишувањето роман, се појавува суштинска сличност, затоа што романот и историјата се производ на автономна или самоавторизирачка активност, која повторно лежи a priori во имагинацијата.
– Откако историчарот ќе одбере каква приказна ќе му послужи за нарацијата, самиот процес на селекција и на сижетирање (т.е. интегрирање на разните факти во сиже со значење) на навидум хаотичниот и некохерентен материјал на приказната е предусловен од структурата на дадената археприказна. Ако го прифатиме мислењето на Хајден Вајт дека историографијата „не е ништо повеќе од процес на создавање фикција“, а историскиот текст „не е ништо друго освен литературен артефакт“ (Engler, 1994: 25), тогаш се наметнува прашањето: „На што се претстави историските слики (репрезентации), доколку тие се далеку од тоа да бидат претстави на некоја универзално разбирлива историска реалност?“ (Engler, 1994: 25). Одговорот на Вајт е дека историите никогаш не треба да се читаат како непристрасни знаци на настаните што ги изнесуваат, туку како симболички структури или проширени метафори. Во оваа препорака на Вајт лежи и импулсот за потребата од нови теми во современата македонска книжевност, тотално ослободени од локалното, односно регионалното и националното, како и потребата за поширока рецепција надвор од македонската книжевна средина. Во тој протор на слободата се создадени и овие два романи од поновата македонска продукција, подвелечено е во рефератот.
Со овој реферат на Весна Мојсова-Чепишевска, ден по чествувањето 32 години самостојна и независна македонска држава, темата за историскиот и книжевниот Гоце Делчев беше дел и од дискусиите на годинешното, десетто издание на меѓународниот научен собир „Његошеви денови“ во Црна Гора, на кое учествуваа повеќемина книжевни истражувчи од Македонија.
Инаку, на овој меѓународен научен собир, учесници се еминентни лингвисти, книжевни научници и културолози од европските земји, а македонски истражувачи учествуваат уште од првото издание на собирот.
©Makfax.com.mk Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење.

Култура
Од 20 до 24 октомври 16. издание на ЕХО – фестивал на планински филм

Од 20 до 24 октомври, во Кинотеката на Република Северна Македонија ќе се одржи 16. издание на ЕХО – Фестивал на планински филм, единствениот настан во земјава што ја слави планината преку уметноста на филмот.
Годинава, фестивалот ја става во центар поврзаноста меѓу човекот и природата, преку внимателно селектирана програма на документарни и авторски филмови од целиот свет.
Отворањето е резервирано за полскиот филм „Последната експедиција“ (The Last Expedition) на режисерката Елиза Кубарска – инспиративна приказна за жените-алпинистки кои тргнуваат по трагите на изгубените хероини од Хималаите. Публиката ќе има можност да ги погледне и филмовите „Девојка качувач“ (The Girl Climber) и „After Antarctica“ на оваа прва вечер.
Екологија, климатски предизвици и уметност за иднината
Посебен дел од програмата е посветен на еколошките филмови кои се селектирани целосно во соработка со МАКЕДОНСКОТО ЕКОЛОШКО ДРУШТВО – МЕД, долгорочен партнер на ЕХО, кои ги истражуваат последиците од климатските промени и човековото влијание врз природата. Меѓу нив се издвојуваат „Lupi Nostri (Our Wolves)“ – трогателна приказна за враќањето на волците во италијанските Апенини; „Treego of Life“ – визуелно патување низ симбиозата меѓу дрвјата и човештвото; и „WAO Zone“, кој преку планински авантури ја истражува границата меѓу природното и урбаното.
Во „Martha“ и „Plastic People“ авторите поставуваат прашања за односот кон отпадот и одржливоста, додека „Climate Art – From Protest to Utopia“ го прикажува уметничкиот отпор кон еколошките катастрофи. Ледените контрасти пристигнуваат со „Antarctica – Domain One“ и „Living Ice“, филмови што откриваат како се менува најсуровиот континент на Земјата. Програмата ја заокружуваат „Mont-Blanc Éternel?“ – поетска опсервација за топењето на глечерите во Алпите, и „Pot of Gold“ – документарец што трага по вистинската вредност во свет на материјална преизобилност.
Гостувања, презентации и живи приказни
Покрај филмската програма, ЕХО 2025 ќе понуди и предавања и презентации со врвни планинари, режисери и уметници од регионот и Европа.
Посебно внимание предизвикува гостувањето на словенечките алпинистки и документаристки, кои ќе ја претстават својата визија за женската перспектива во алпинизмот и современото истражување. Тимот Словенки – Ања Петек, Патриција Вердев и Урша Кешар – ја претставуваат женската експедиција на Лалунг во Индија и се добитнички на златниот цепин (Piolet d’Or), највисокото светско признание во алпинизмот, што ја зацврстува темата за родова видливост и меѓународен успех.
Ќе настапи и Филип Бабич, еден од најпознатите полски алпинисти, кој ќе сподели лични искуства од своите искачувања и етичкиот пристап кон планината. Филип Бабич е познат меѓу меѓународната алпинистичка сцена по неколку импресивни рекорди и подвизи кои ја покажуваат неговата вештина, храброст и етичкиот пристап кон природата. Тој го искачи Grand Capucin solo, без јаже и поддршка, за само 49 минути – насока од 570 метри која обично се искачува за околу осум часа.
Покрај тоа, во 2024 година Бабич ги помина сите четири гребени на врвот Матерхорн (Furggengrat, Hörnligrat, Zmuttgrat и Liongrat) – две на искачување и две на спуштање – во вкупно 7 часа и 43 минути, без користење на базна, логистичка или надворешна поддршка.
Публиката ќе има можност да присуствува и на македонски презентации – од искуства на локални планинари и документаристи, до разговори за еколошки иницијативи и развој на outdoor културата во земјава.
Во текот на фестивалот ќе се одржат и детски работилници посветени на креативноста, природата и екологијата, со локација во Europe House Skopje. Деталите за нивната програма се достапни на социјалните мрежи и официјалната веб-страница на фестивалот.
ЕХО е член на IAMF – International Alliance for Mountain Film, заедница што ги обединува најреномираните фестивали од овој жанр во светот – меѓу кои се Тренто, Грац, Катманду, Билбао и Телурајд. Со тоа, фестивалот се позиционира како дел од глобалната мрежа што го негува и промовира планинскиот филм како уметничка форма и културна вредност.
„ЕХО не е само фестивал, туку мост меѓу градот и планината, меѓу филмот и животот“, велат организаторите.
Во рамките на фестивалот ќе бидат промовирани и две значајни изданија на фестивалот како издавач: „Ванда — приказна за силата на животот и на смртта“ од Ана Каминска – која ја открива животната приказна на легендарната алпинистка Ванда Руткевич, и ремек-делото „Ѕвезди и бури“ (Starlight and Storm) од Гастон Ребуфа, првично објавено во 1954 година, кое нуди интимен увид во неговите искачувања, борбата со стихиите и страста кон височините.
Култура
Јубилејното 25. издание на „Есенски музички свечености“ почнува на 25 октомври

Јубилејното 25. издание на фестивалот „Есенски музички свечености“ ќе се одржи од 25 октомври и ќе трае до 10 ноември, информира Дирекцијата за култура и уметност на Скопје.
„Есенските музички свечености“ 2025 година свечено ќе се отворат со концерт на Националниот џез оркестар насловен „Македонски сновиденија“, под диригентската палка на Владимир Николов, на 25 октомври, сабота, со почеток во 20:00 часот на сцената на Малата сала на Филхармонија.
Билетите се во продажба на karti.com.mk.
Македонскиот национален џез оркестар го претставува проектот „Македонски сновиденија“ – енергична фузија од македонски фолклор и современ џез. Програмата ќе ја диригира Владимир Николов, кој ќе го предводи оркестарот низ музичко патување инспирирано од длабоките културни корени на македонскиот фолклор, прераскажани преку јазикот на џезот.
Македонскиот национален џез оркестар е симбол на врвна џез музика и високо ниво на уметнички перформанси. Овој Биг Бенд оркестар обединува врвни џез музичари од Македонија и меѓународно признати гости-уметници.
Основан како национална институција во 2024 година, тој брзо стана централна сила во културниот живот на земјата. Со иновативна програма и распродадени настапи, тој изгради репутација како национален џез бренд. Меѓу гостите солисти до сега се истакнуваат Курт Елинг, Марија Мендеш, Дони МекКаслин, Курт Розенвинкел, Дон Менца, Шеун Кути, Зиги Фајгл, Луис Бониља, Франческо Беарцати и други меѓународно признати уметници. Сите тие придонесоа за растечкиот меѓународен профил на оркестарот.
Култура
Љутков: Да изградиме индустрија што ќе создава игри со македонски печат и глобален потенцијал

Денес во Скопје беше отворена првата конференција за развој на видеоигри во Македонија „Game Dev Rev 2025“, во организација на Асоцијацијата на македонската индустрија за видеоигри (MGI).
Со своето обраќање пред присутните, министерот за култура и туризам Зоран Љутков нагласи дека оваа конференција не претставува само промоција на видеоигри, туку е симбол на креативноста, младинската енергија и новата културно-економска реалност за Македонија.
„Дали знаете што имаат заедничко една добра видеоигра и една успешна културна политика?“-праша министерот во своето обраќање. Двете почнуваат со идеја, момент на инспирација, што, ако е поддржан на вистински начин, може да прерасне во нешто големо. Некогаш дури и светски“, рече Љутков.
Министерот посочи дека индустријата за видеоигри денес е една од најбрзорастечките културни и економски гранки во светот, со годишен приход што го надминува оној на филмската и музичката индустрија. Таа индустрија, како што истакна, претставува спој на уметност, технологија, наратив и дизајн, и создава нови можности за младите.
Тој информираше дека Министерството за култура и туризам ја даде својата поддршка за иницијативата на асоцијацијата и за сите професионалци, ентузијасти и визионери вклучени во неа.
„Ова не е само конференција, туку повик до нашите млади креативци, дизајнери и програмери да го препознаат својот потенцијал, да се поврзат, да учат и да создаваат. Тука се гради иднината на македонската гејминг-индустрија,“ рече министерот.
Во своето излагање, министерот се заложи за поголема поддршка на новите културни индустрии, особено оние што го поврзуваат младинскиот потенцијал со глобалните трендови и носат нова економска вредност за земјата.
„Да го искористиме овој почеток за да создадеме заедница што ќе расте и ќе создава игри со глобален потенцијал–но со македонски печат,“ рече Љутков.
На конференџијата особено значајно беше присуството на претставници од Европската федерација за развој на видеоигри, како и поддржувачи од целиот регион и Европа, што претставува силен сигнал дека Македонија се позиционира како активен чинител на дигиталната и креативна мапа на Европа.