Партизацијата тотално го деградираше квалитетот на јавното здравство и затоа се итно потребни системски промени за коишто мора посилно да притискаат сите засегнати страни, особено граѓанскиот сектор – беше главната порака од панел-дискусијата што ја организираше вчера Балканскиот центар за конструктивни политики „Солуција“.

„Со жалење можам да кажам дека последниот фер конкурс за вработувања во јавното здравство е одржан веројатно во 1991 година, значи кога Македонија стануваше самостојна држава. Потоа следат речиси 35 години на партиско мешање при вработувањата на лекари и друг медицински персонал што доведе до катастрофално влошување на квалитетот на здравствените услуги. Трагично е што во 2025 година во било која развиена држава да отидам, ќе најдам свои студенти кои биле меѓу најсолидните во својата генерација, а кога ќе тропнам на вратите на Клиничкиот центар во Скопје искрено ме фаќа страв на каква услуга ќе наидам, затоа што може да замислите кој сѐ се вработувал со партиски врски.“, истакна проф. д-р Нико Беќаровски од Универзитетската клиника за токсикологија, инаку познат гласен говорник за аномалиите во јавното здравство.

Да потсетиме, „Солуција“, преку Граѓанската сила „Замисли“ и заедно со Македонското здружение на млади правници, Клубот на млади лекари и Асоцијацијата на специјализанти и млади лекари бараат укинување на дискреционото право на директорите на јавните здравствени установи при вработувањата.

Катарина Синадиновска од „Солуција“ рече дека за три години се сменија четири министри за здравство и со сите досега е разговарано за измени во Законот за здравствена заштита. „На крајот успеавме да се избориме да бидеме вклучени во работната група за измени на регулативата. Актуелниот ресорен министер Азир Алиу и јавно во интервју ја поддржа нашата иницијатива и рече дека се подготвуваат 12 законски измени заедно со претставници на лекарски здруженија, синдикати, комори и тимови од Министерството за здравство, за да бидат синхронизирани и да не се кочат процесите во здравствениот систем“.

Гоце Коцевски од Македонското здружение на млади правници, правен експерт на иницијативата, истакна дека Законот за здравствена заштита е

тотално анахрон и дека само во здравствениот сектор сѐ уште директорот има дискреционо право на оглас да вработи кого тој ќе одбере од пријавените кандидати, а не најдобриот од ранг-листата. „Ниту во корпоративниот сектор директорот не е секогаш последниот што одлучува кој ќе се вработува. Директорот на здравствена установа има одврзани раце кого ќе вработи и покрај мислењето од Комисијата, која самиот ја составува. Ако сака може и последниот од ранг-листата да го вработи. Ние предлагаме да одлучува не комисија составена од директорот, туку комисија составена од стручниот колегиум на здравствената установа. Со други зборови, да не ве оценува некој што не е тесно поврзан со вашата област“, рече Коцевски. Тој истакна и дека се задоволни од досегашната работа и дека во работната верзија на законот, меѓу другото, прифатени се нивните барања како на пример, огласот за вработување да трае 15 дена, да се објави онлајн на повеќе места, а не само во печатени медиуми, како и тоа комисијата да биде клучна која ќе ги спроведе трите фази на проверка и да го спроведува интервјуто.

Професор д-р Горан Димитров од Македонското лекарско друштво смета дека реформите мора да се туркаат во правец да им се дозволи на сите здравствени работници да може најдобро да го искористат својот потенцијал. „Политичката волја тука е клучна. Сѐ додека директорите на клиниките се поставувани од партиите на власт, тие ќе ги слушаат нивните инструкции, а нема да бидат првенствено загрижени за напредокот и развојот на организацијата што ја предводат.“, рече Димитров. Тој се залага и за цврста законска рамка што ќе ги регулира сите сфери од здравството, како на пример лекарските специјализации. „Мора да се пропише институцијата која има потреба од одредени профили на лекари, таа да ги стипендира, односно спонзорира нивните специјализации“.

Бојан Трајковски од Асоцијацијата на млади лекари и специјализанти го истакна проблемот и на хипер-продукцијата на кадри во здравството, која не раѓа квалитет, напротив.

„Сега имаме премногу медицински и стоматолошки факултети, при што е значително спуштено нивото на тоа кој сѐ се прима како студент и кој дипломира на крајот. Не може секој и не треба секој да е лекар. Државата мора да има стратегија и за тоа колку специјализации и требаат и во кои области. Не може да специјализира кој што има желба, туку за што државата има реални потреби. “ истакна Трајковски. Тој додаде и дека оние медицински кадри што го решиле прашањето на своето вработување, а поминале низ голготата на партизацијата во здравството, не треба да молчат.

Сега е време да се обединиме и да ја промениме приказната, да ставиме крај на насилството врз жените и девојките. Оваа порака одекна вчера за време на официјалното отворање на годинешната кампања „16 дена активизам против родово базирано насилство“, одржано на Економскиот факултет во Скопје.

Националната кампања е заеднички организирана од сите агенции на Обединетите нации во земјата, делегацијата на Европската Унија, Мисијата на ОБСЕ во Скопје и многубројни институционални и граѓански партнери потврдувајќи широка и обединета посветеност за превенција и одговор на насилството врз жените и девојките.

Кампањата особено го истакнува распространетиот ефект на родово базираното насилство во сите сфери од животот, вклучувајќи ги и зголемените ризици со кои се соочуваат бегалките, присилно раселените и жените и девојките без државјанство. Таа нагласува четири форми на насилство, кои често остануваат недоволно препознаени: економско насилство, родово базирано насилство преку технологија, психолошка злоупотреба и насилство врз жените во политиката. Иако често занемарени, овие скриени форми имаат долготрајни последици врз автономијата, менталното здравје, економската сигурност и општественото учество на жените и девојките.

Заменик-министерот за социјална политика, демографија и млади, Ѓоко Велковски, истакна дека насилството не смее да се игнорира: „За жал, бројките покажуваат дека во 2025 година, од вкупно 1.260 регистрирани жртви, дури 932 се жени жртви на семејно насилство. Оваа бројка треба да биде повик за акција за сите нас – да преземеме конкретни мерки за намалување на насилството. Решавањето на овој проблем мора да биде темелно, решително и енергично. Институциите мора да дејствуваат поактивно во согласност со постојното законодавство, кое им дава јасен мандат за спроведување мерки и механизми за заштита“, додаде тој.

Годинешната кампања ќе се одвива со мотото „Промени ја приказната. Стави крај на насилството“ и повикува на порано препознавање на предупредувачките знаци, посилни превентивни мерки, подобрени институционални одговори и поголема одговорност за сторителите. Таа ја нагласува потребата од целосна имплементација на националното законодавство, вклучувајќи ги одредбите од Кривичниот законик за психолошко и економско насилство, Законот за превенција и заштита од родово базираното насилство, како и усогласување со стандардите на Истанбулската конвенција. Кампањата исто така ги истакнува важноста на економското зајакнување и поддршката за реинтеграција на преживеаните.

Амбасадорот на ЕУ, Михалис Рокас, нагласи дека за Европската Унија родовата еднаквост не е само основна вредност – таа е столб на нашата демократска визија:

„Доказите покажуваат дека кога родовата нееднаквост опстојува, насилството се зголемува. Вечерва сме тука – во солидарност со преживеаните. Во поддршка на оние што работат за нивна заштита. И со решителност да дадеме сè од себе, како институции и како поединци, за да спречиме насилство“, рече Рокас.

Партнерите ја истакнаа потребата од посилна вклученост на мажи и момчиња, родители, младински мрежи, наставници и локални заедници, чија улога е суштинска за прекинување на циклусите на насилство. Кампањата нагласува дека насилството има многу лица и дека економската контрола, дигиталната злоупотреба и психолошката манипулација се исто толку штетни како и физичкото насилство оставајќи невидливи, но длабоки траги.

Шефот на Мисијата на ОБСЕ во Скопје, Килијан Вал, исто така истакна дека насилството може да се спречи: „Но, превенцијата бара храброст – од институциите да дејствуваат, а од заедниците да проговорат, да ги оспорат штетните норми и да одбијат молк. Ставањето крај на насилството е заедничка одговорност и мора да ја спроведеме со доследност, сочувство и посветеност“, рече тој.

Оваа кампања ги повикува општеството во целина, институциите, заедниците и поединците да заземат јасен став против сите форми на родово базирано насилство. Таа бара култура на превенција заснована на почит, еднаквост и нулта толеранција кон злоупотреба. Крајната цел е да се обезбеди секоја жена и секоја девојка во Северна Македонија, вклучувајќи ги бегалките и жените без државјанство, да може да живее без насилство, да ги остварува своите права и да се чувствува безбедно во својот дом, на работното место, во училиштето, во заедницата и во јавниот живот.

Меѓу многуте активности, кампањата вклучува иновативни изведби на социјален театар во неколку градови во земјата осмислени да понудат искуствено учење преку интерактивни претстави за разни форми на родово базирано насилство.

Постојаниот координатор на ОН во Северна Македонија, Рита Колумбија, заклучи дека имаме знаење и алатки за ставање крај на родово базираното насилство: „Сега треба да ги обединиме нашите напори, да застанеме рамо до рамо и да ги исполниме ветувањата што сме ги дале. Заедно ја имаме моќта да изградиме иднина во која секоја жена и секоја девојка е слободна од страв и од штета. Ставањето крај на насилството врз жените не е само морална обврска – тоа е фундаментален темел за мирот, развојот и просперитетот на нацијата“, рече таа.

За време на вчерашниот настан беше претставено и новото издание на НАВИГАТОР, едукативна онлајн-игра создадена за подигнување на свеста за човековите права. За разлика од минатата година, ова издание воведува значајни надградби, кои го збогатуваат процесот на учење и ги зајакнуваат интерактивните елементи. Новитет е воведувањето на „Портокаловата планета“, посветена на глобалната кампања „16 дена активизам против родово базирано насилство“. Другите планети продолжуваат да обработуваат теми од разни области поврзани со човековите права, сега со проширена содржина и подобрен систем на игра, кој нуди подинамично и поинтересно корисничко искуство.

„Навигатор“ е резултат на заедничкиот ангажман на „Јуроп хаус“, семејството на Обединетите нации во Северна Македонија, здружението за изработка на игри „Галактик омнивор“, Македонското здружение на младите правници, а се реализира со поддршка од Министерството за образование.

Словенија усвои измени на Законот за возачите, со кои им се овозможува на носителите на возачки дозволи издадени во Македонија, кои живеат во Словенија, да ја заменат својата возачка дозвола, без да го полагаат практичниот дел од возачкиот испит.

Овие бенефиции важат и за лицата чии дозволи се издадени во БиХ, Србија, Црна Гора и Косово.

Според новите правила, секој што има регистрирано живеалиште во Словенија, ќе може да ја замени својата возачка дозвола во рок од една година од аплицирањето. Практичниот дел од испитот нема да биде потребен, но ќе биде задолжително да се обезбеди доказ за ментална и физичка способност за возење.

Во име на предлагачот Сандра Газинковски (Свобода) објасни дека овие измени не воведуваат никакви привилегии, туку ја отстрануваат непотребната нееднаквост.

„Тоа е административна пречка што ги забавува процедурите за вработување и им предизвикува на луѓето непотребни трошоци, чекање и дополнителни тестови“, изјави таа.