Шефовите на држави и влади на земјите од Западен Балкан денеска, во рамки на учеството на Самитот во Котор, Црна Гора, усвоија заедничка изјава со која ја потврдуваат посветеноста на земјите за заеднички регионален пазар насочен кон зајакнување на човечкиот капитал и развој на вештини.

Шесте земји од Западен Балкан посветено ќе работат и на поттикнување на дигиталната трансформација, овозможување поволна средина за бизнисмените, како и зголемување на конкурентноста.

Препознавајќи ги постојаните и сериозни безбедносни предизвици предизвикани од актуелните геополитички околности, а особено руската агресија врз Украина, лидерите на Западен Балкан во изјавата ја нагласија посветеноста за продолжување на соработката во регионот, како би ја искористиле динамиката во политиката за проширување на ЕУ.

Лидерите на земјите од Западен Балкан, во новиот План за раст препознаваат перспектива на регионот.

Во заедничката изјава се наведува дека шесте земји се посветени на прифаќање на можностите што ги нуди оваа иницијатива за регионот, со цел да се олесни економската и социјалната трансформација на општествата, отворајќи го патот за полноправно членство во Европската Унија, според начелото за пристапување засновано на заслуги во текот на овој процес.

Во продолжение интегрално ја пренесуваме заедничката изјава на лидерите на земјите од Западен Балкан:

Заедничка изјава на лидерите од државите на Западен Балкан

„Еден регион, заедничка визија”

1. Препознавајќи ги постојаните и сериозни безбедносни предизвици предизвикани од актуелните геополитички околности, а особено руската агресија врз Украина, ние, лидерите на Западен Балкан 6 повторно ја нагласуваме нашата посветеност да ја продолжиме соработката во нашиот регион и да ја искористиме обновената динамика во политиката за проширување на ЕУ.
2. Поздравувајќи го усвојувањето на Механизмот за реформи и раст од страна на Европскиот парламент и Советот на ЕУ, што дополнително ќе го поттикне пристапниот пат на Западен Балкан во ЕУ, преку обезбедување дополнителна финансиска помош при спроведувањето на фундаменталните реформи.
3. Соодветно, во синергија и соработка со нашите партнери од ЕУ, подготовката на соодветните реформски агенди на секоја од земјите на Западен Балкан е на добар пат со цел да се постигнат клучни социоекономски реформи, истовремено поттикнувајќи ја демократијата, основните вредности и владеењето на правото како предуслов за стабилност и просперитет на регионот на Западен Балкан.
4. Со перспективата на новиот План за раст за државите од Западен Балкан, ние сме посветени на прифаќање на можностите што ги нуди оваа иницијатива за регионот; нашата цел е да ја олесниме економската и социјалната трансформација на нашите општества, отворајќи го патот за полноправно членство во Европската Унија, притоа останувајќи посветени на одржувањето на начелото за пристапување засновано на заслуги во текот на овој процес.
5. Ја препознаваме потребата да се надоврземе на постигнатите резултати во насока на интеграција во единствениот пазар на Европската унија и унапредување на четирите слободи.
5. Ценејќи ги опипливите резултати што ги создаде Заедничкиот регионален пазар како двигател на интра-регионалната трговија и поттикнувач на економската интеграција во регионот на Западен Балкан, ние, лидерите на Западен Балкан 6 остануваме посветени на завршувањето на првата итерација од Акцискиот план за Заедничкиот регионален пазар која завршува во 2024 година и повикуваме за целосно спроведување на претходните договори постигнати во негов контекст. Се посветуваме на прифаќање на новиот Акциски план за Заедничкиот регионален пазар 2025-2024 на Самитот на лидери на Берлинскиот процес 2024. Оваа нова фаза од Заедничкиот регионален пазар ќе биде отскочна штица кон Единствениот пазар на ЕУ во многу сектори, со што ќе се отвори економскиот потенцијал на регионот и ќе се создадат можност за нашиот приватен сектор и (мали и средни претпријатија), како и за работниците.
6. Втората итерација од Акцискиот план за Заедничкиот регионален пазар ќе се надгради на постојните приоритетни области од Заедничкиот регионален пазар, но нема да биде ограничен на слободно движење на стоки, слободно движење на услуги, мерки за хоризонтална трговија, развој на човечки капитал, средина која овозможува бизниси и конкурентност и дигитална трансформација. Ги покануваме Советот за регионална соработка и ЦЕФТА да координираат, во блиска соработка со регионалните организации, институциите на ЕУ, регионалните граѓански општества и меѓународните финансиски институции, како и релевантните органи од ЗБ6, за да го подготват планот за новата фаза од Заедничкиот регионален пазар, вклучувајќи тука и временска рамка за спроведување и мерливи резултати. Ги покануваме Советот за регионална соработка и другите регионални чинители да продолжат со поддршката и да ја олеснат вклученоста на парламентите во Берлинскиот процес и другата регионална агенда за интеграција.
7. Свесни за неговата важност за забрзаната конвергенција, ние сме посветени на исполнување на сите предуслови за приклучување кон Единствената зона за плаќања во евра (SEPA), како што е наведено во Декларацијата од Тирана од 29 февруари. Во овие напори, Европската Комисија ќе обезбеди неопходна и брза помош за да се постигне првото пристапување кон СЕПА од регионот, веќе до крајот на 2024 година.
8. Препознавајќи ја потребата за подобрување на слободното движење на стоки, шесторката од Западен Балкан, Секретаријатот на ЦЕФТА и Транспортната заедница ќе го финализираат и имплементираат патоказот за зелените коридори, вклучително и преку засилена интра-регионална трговија во рамките на Западен Балкан, подобрена царинска соработка помеѓу Западен Балкан и ЕУ и модернизација на граничните/заедничките премини.
9. Имајќи ја предвид важноста на постоењето на ефикасен механизам за решавање на трговските спорови, ја препознаваме важноста за завршување на преговорите за Дополнителниот протокол 7 на ЦЕФТА за решавање спорови со цел да се претстави договорот на претстојниот Самит на Берлинскиот процес. За таа цел, ЦЕФТА ќе обезбеди еднаков третман на сите страни.
10. Понатаму, по Сеопфатниот патоказ, ќе се подготват целни резимеа со цел да се адресираат претходно избраните приоритетни гранични премини. Покрај тоа, надградувајќи се на Патоказот, лидерите изразија целосна поддршка за воспоставување на Регионална програма за олеснување на трговијата и транспортот, со цел да се обезбеди конвергентност на регионот кон Единствениот пазар на ЕУ преку намалување на трговските бариери и трошоци и подобрување на транспортната ефикасност меѓу ЗБ6 и ЕУ. Програмата ќе ја спроведува Светската банка во тесна соработка со Транспортната заедница, ЦЕФТА и Европската Комисија, заедно со Програмата за безбеден и одржлив транспорт на ЕУ.
11. Следејќи го нашиот приоритет за постепено приклучување кон Единствениот пазар на ЕУ, шесторката од Западен Балкан и Европската Комисија ќе работат заедно за да подготват договори за оцена и прифаќање на сообразноста (ACAA) и за воспоставување Академија за единствен пазар, која ќе овозможи секој од поединечните системи на ЗБ6 да биде целосно усогласен со тие на ЕУ.
12. Со цел да се придонесе кон индустриската конкурентност и да се зацврсти отворената стратешка автономија на ЕУ, засегнатите страни од шесторката на ЗБ се приклучи кон Алијансата за критични лекови. Како членки на Алијансата, шесторката од Западен Балкан се стреми кон играње активна улога во зацврстувањето и диверзификацијата на синџирите на снабдување со критични лекови во ЕУ, на крајот зголемувајќи ги напорите за спречување и ефикасно справување со недостигот.
13. Потврдувајќи ја нашата посветеност кон продолжувањето на оваа плодна соработка, со задоволство можеме да објавиме дека следниот состанок на лидерите на шесторката од Западен Балкан за планот за раст ќе се одржи во Босна и Херцеговина. Свесни дека успешното спроведување на Планот за раст и нашиот економски напредок се постигнуваат само преку нашата добра соработка, демократски напредок, усогласување со политиките, вредностите и стандардите на ЕУ, ние сме подготвени за следната фаза од нашата соработка, која постепено ќе нè води до ефикасен Заеднички регионален пазар кој е добро интегриран во Единствениот пазар на ЕУ.
14. Со цел да се подобри дигиталното поврзување, ЗБ6 и Европската Комисија ќе работат заеднички за да го интегрираат регионот во сигурните услуги на ЕУ откако националното законодавство ќе биде усогласено со електронската идентификација, автентикација и сигурни услуги (eIDAS), ќе бидат развиени националните дигитални паричници за идентитет кои ќе бидат интероперабилни на регионално ниво. Со ова ќе му се овозможи на Западен Балкан да биде дел од Дигиталниот паричник за идентитет на ЕУ.
15. Шесторката од Западен Балкан се посветени на интензивирање на напорите за следење на минатите обврски и преземени задачи, вклучително и целосно спроведување на договорите за мобилност. Секоја од државите, треба ревносно да ги адресира и елиминира пречките за реализација на заедничките интереси кои произлегуваат од оваа агенда, за којашто препознаваме дека е од корист за нашите граѓани, економскиот просперитет и европската интеграција на нашиот регион. За таа цел, се обврзуваме да обезбедиме целосно функционални регионални институции за да го поттикнат нашиот Заеднички регионален пазар и да се подготват за нашата поблиска интеграција во Единствениот пазар на ЕУ.
16. Водени од желбата да ја зацврстиме регионалната безбедност, да го подобриме финансискиот интегритет и да ја засилиме соработката во борбата со финансискиот криминал, лидерите на ЗБ6 го изразуваат нивниот интерес да ги истражат можностите за соработка со новото тело за спречување на перење пари на Европската Унија (AMLA).

*Босна и Херцеговина ќе ги разгледа предложените активности во согласност со уставниот дел од овластувањата на институциите на БиХ, ентитетите и кантоните, односно, со соработка на сите релевантни институции во БиХ преку механизмот за координација.

*Република Северна Македонија, иако ја прифаќа изјавата, изразува резервираност во однос на натамошната активност за подготовка на временската рамка во однос на предложените рамки на Заедничкиот регионален пазар 2 бидејќи се соочува со претстоен избор на нова Влада.

Дигитализацијата, како една од приоритетните области на делување и платформата за забрзан економски раст на Македонија2025, беше една од темите во фокусот на вториот ден од Самитот што се одржува во Скопје. Токму во насока на значително продлабочување на соработката во областа на дигиталната трансформација, во рамки на Самитот беше потпишан Меморандум за соработка помеѓу Македонија2025, Центарот за дигитална трансформација „ГоДигитал“, Швајцарската програма за зголемување на пазарната вработливост (ИМЕ), „ВИЗА Југоисточна Европа“ и „Клириншка куќа – Клириншки интербанкарски системи АД Скопје“ (КИБС).

Целта од ова партнерство е да се овозможи конкретна поддршка на домашните мали и средни претпријатија во имплементацијата на нови дигитални технологии и производи.

Претседавачот на Одборот на директори на Македонија2025, Мајкл Чкламовски, изрази големо задоволство од воспоставувањето на оваа соработка потенцирајќи дека: „Македонија2025 е целосно посветена на поддршка на Центарот за дигитална трансформација – ГоДигитал. Веруваме дека креирањето на екосистем за дигитална трансформација ќе придонесе кон засилување на конкурентноста и иновативноста на македонската економија”.

На официјалното потпишување на меморандумот присуствуваше и амбасадорката на Швајцарија во Северна Македонија Н.Е. Вероник Улман, која во оваа прилика изјави: „Швајцарија е силно посветена на поддршката на земјата во нејзиниот пат кон одржлив економски развој. Преку нашата развојна програма ги поддржуваме процесите на дигитална трансформација на микро, малите и средни претпријатија, со фокус на агробизнисот и одржливиот активен туризам. Го поддржуваме и ИКТ секторот и веруваме дека ова ново партнерство создава нови деловни можности за ИКТ компаниите во земјата”.

За Горан Анастасовски од КИБС „оваа иницијатива претставува значајна можност за едукација на кадарот во малите и средни претпријатија, а се надеваме и јавната администрација“, со што реално ќе се поттикне процесот на дигитализација во земјата.

Потсетувајќи дека формирањето и поддршката за „ГоДигитал“ од страна на Македонија2025 е дел од стратешката определба на организацијата за нејзино поголемо вклучување во процесот на дигитализација на општеството, со посебен акцент на малите и средни претпријатија, членот на Одборот на директори на Македонија2025 Васко Кроневски истакна: „Целата поддршка која ја дава Македонија2025, преку ресурси и експертиза, е насочена иницијално да го постави и да го креира екосистемот на консултанти и компании кои ќе нудат иновативни решенија, кои ќе овозможат дигитализација на компаниите каде што тие ќе бидат имплементирани, истовремено работејќи сето тоа да биде одржливо на долг рок“.

Искажувајќи задоволство од воспоставувањето на новото партнерство, извршната директорка на Македонија2025 проф. Никица Мојсоска Блажевски оцени дека „со здружување на нашите ресурси и напори заедно ќе придонесеме кон побрза дигитализација барем во еден дел од општеството, конкретно на бизнисите“. Таа најави дека набрзо очекува приклучување и на други организации и компании кон оваа иницијатива.

Инаку, покрај дигитализацијата, во фокусот на вториот ден од годинешниот Самит на Македонија2025 беше и темата за начините за справување со корупцијата како еден од предусловите за забрзан развој, а значајно внимание привлече и панел-сесијата за ефикасните стратегии за привлекување инвестиции во новата глобална ера. На вториот ден од Самитот, на сесијата посветена на демократија и слобода на говор се обрати Крис Павловски, основач на „Рамбл“ и член на Одборот на директори на МК2025, еден од најуспешните Македонци во дијаспората, со големи инвестиции во домашната економија.

Дискусиите во овој дел од Самитот се насочени и кон креирање на нови стратегии за градење прилагодливи синџири за снабдување во услови на глобални нарушувања, околу предизвиците и перспективите за натамошен раст на автомобилската индустрија, за начините на искористување на дигиталните здравствени иновации за подобри медицински услуги во Југоисточна Европа, како и за значењето на податоците и нивната анализа во успехот на бизнисите.

Конференцискиот дел од годинешниот Самит на Македонија 2025, на кој учество зедоа над 50 говорници во 12 панел-сесии и на кој присуствуваа над 500 претставници од домашни, регионални и компании од дијаспората, експерти и лидери, ќе биде затворен со обраќање на потенцијалниот мандатар за состав на новата влада Христијан Мицковски.

Бизнис-климата во земјата е добра или многу добра, но има тренд на благо намалување на планираните инвестиции, а една од причините за тоа е недостигот на стручни кадри, ова е оценката на германските компании што имаат свои инвестиции во земјата.

Анкетата спроведена меѓу германските инвеститори и компании членки на Македонско-германското стопанското здружение покажува дека 37 проценти од нив изјавиле дека имаат намера да ги намалат планираните тековни инвестиции, 33 проценти да ги остават на исто ниво, а 30 проценти да ги зголемат инвестициите.

Во споредба со минатите години, забележително е, како што беше посочено од страна на директорката на АХК за Северна Македонија, Антје Ванделт, дека има мало намалување во однос на инвестиците.

„Еден од одлучувачките фактори е сѐ поголемиот недостиг на стручни кадри“, потенцира таа.

Дури 70 проценти од германските компании во земјата сметаат дека недостигот на стручни кадри е еден од најголемите ризици, а недостигот на стручни кадри се одразува и врз тековното производство и на намалување на планираните тековни инвестиции.

Педесет и седим проценти сметаат дека и трошоците на работењето се еден од факторите за ризик, а 47 проценти, според Ванделт, сметаат дека влијае и економско-политичката ситуација.

69 проценти од компаниите изјавиле дека повторно би инвестирале во земјата, со што, како што беше посочено, Северна Македонија останува атрактивна локација за инвестирање на германските компании.

Германските инвеститори во земјата бараат продолжување на дијалогот со надлежните институции, консултации пред да се донесат законски измени, кои би влијаеле врз нивното работење, зголемување на ефикасноста на администрацијата и завршување на инфраструктурните проекти.

„Иако е рано за Нова година, ние би сакале да ги доставиме нашите новогодишни желби до новата влада, а тоа се продолжување на отворениот дијалог, консултации со економските тела, како коморите и економските здруженија, пред да се носат законски измени, кои би се одразиле врз работењето на компаниите, зголемување на ефикасноста во делот на административните процеси, како што се издавањето дозволи за престој, дозволи за работа и поголема трнаспарентност во нивние процеси, како и продолжување и завршување на веќе почнатите инфраструктурни проекти“, рече Ванделт.