Друштвото на писателите на Македонија денес на прес-конференцијата ги соопшти добитниците на традиционалните годишни награди на ДПМ за 2023 година.

Добитник на наградата „Стале Попов“ за најдобра прозна книга во 2023 година е романот „Ако се родат некакви чувства“ од Блаже Миневски, во издание на „Матица“. Наградата „Стале Попов“ беше доделена од жири-комисијата во состав: Гордана Јовиќ-Стојковска (претседателка), Оливера Ќорвезироска и Стефан Марковски (членови).

Добитник на наградата „Ацо Шопов“ за најдобра збирка поезија за 2023 година е делото „Коњски житија“ од Зоран Анчевски, во издание на „Арс ламина“. За наградата „Ацо Шопов“ одлучуваше жири-комисијата во состав: Елена Пренџова (претседателка) и членовите Снежана Стојчевска и Зоран Јакимоски.

Добитник на наградата „Ванчо Николески“ за најдобра книга за деца и млади за 2023 година е делото „Земјата на заборавените сказни“ од Билјана С. Црвенковска, во издание на „Чудна шума“. Ова дело е напишано според идеја на Симон Трпчески и Билјана С. Црвенковска, а е илустрирано од Оливер Коларевски. За наградата „Ванчо Николески“ одлучуваше тричлена жири-комисија во состав: Сузана Мицева (претседателка), Наум Попески и Стево Симски.

Наградата „Димитар Митрев“ за 2023 година ја добива книгата „Птици во аквариум: надреализам, 1924-2024“, од Лидија Капушевска-Дракулевска и Влада Урошевиќ, во издание на „Полица“. Наградата „Димитар Митрев“ ја додели тричлената жири-комисија во состав: Иван Додовски (претседател), Соња Стојменска-Елзесер и Елизабета Бандиловска.

Поради недоволен број пристигнати конкуренти (пристигнати се две дела, а потребно е да има најмалку три дела во конкуренција за која било од годишните награди на ДПМ да се додели), оваа година нема да биде доделена наградата „Мост“, со која се одликува дело напишано на јазик на некоја од националностите во Македонија, истакнуваат од ДПМ.

Беше потенцирано и тоа дека жири-комисиите биле избрани од страна на управниот одбор со анонимно номинирање и бодирање, а на крајот избраните состави на тричлените жири-комисии им биле познати само на претседателот на ДПМ и на двајца членови од управниот одбор, кои ги верификувале гласовите на сите членови на УО на ДПМ.

На прес-конференцијата беше истакнато и тоа дека при утврдувањето на финалните состави на жири-комисиите, седум од првоизбраните членови, поради други ангажмани, не прифатиле да бидат дел од жиријата, поради што биле кооптирани други номинирани членови.

Во согласност со статутот на ДПМ, само активните членови во Друштвото имаат право да бидат дел од жири-комисиите за доделување на годишните награди на ДПМ.

Традиционалните годишни награди на ДПМ за 2023 година ќе им бидат доделени на добитниците на свеченоста што ќе се одржи задутре, 18.9.2024 година, во 19 часот, во главната сала во Друштвото на писателите на Македонија.

Седум книги од регионот го добија годинешното признание „Штефица Цвек“. Регионалната книжевна заедница номинира 153 наслови за годинешната трета по ред „Штефица Цвек“.

Во неколку кругови на жирирање изборот на крајот се сведе на 7 добитнички изданија! Наместо да избере само еден победник, „Штефица Цвек“ го слави колективното влијание на овие дела што ги предизвикуваат конвенциите, поттикнуваат критичка мисла и нудат нов поглед на горливите прашања на нашето време.

За конечниот книжевен избор, именуван според хероината на феминистичкиот класик на Дубравка Угрешиќ, одлучуваа членките на жири-комисијата: Маја Абаџија (Босна и Херцеговина), Дара Шљукиќ (Србија) и Мања Величковска (С. Македонија). Првиот круг на жирито го сочинуваа Ања Томљеновиќ, Грација Атанасовска, Иван Шуњиќ, Марија Божиќ, Марија Бошковска, Милица Улемек и Филип Кучековиќ.

„Веруваме дека книгите кои ги бираме ги поместуваат границите на современата книжевност на поранешните југословенски простори и создаваат нови светови во кои отпорот и надежта се повторно можни. Сите овие дела се неопхопдни и сите го заслужуваат вашето внимание бидејќи продолжуваат да инспирираат дијалог и да поттикнуваат промени“, наведено е во соопштението на жири-комисијата.

Така, со признанието „Штефица Цвек“ награден е романот „Стрвинари старог свијета“ на Теа Тулиќ (Oceanmore, 2023) меланхолична и топла приказна за тричлено, а потоа двочлено, семејство кое живее на хрватското приморје, на преминот од осумдесеттите до денес. Се работи за ретко успешен роман, на ниво на јазик, тон, композиција, карактеризација на ликовите, приказот на односите меѓу ликовите, па дури и во градењето на заплетот. „Единствен матичен број“ на Лидија Димковска (ТРИ, 2023) ја добива заслугата за маестрално спојување на геополитичките тензии со сложените семејни динамики. Истражувајќи ги актуелните проблеми предизвикани од војните, окупациските политики и неоколонијализмите, романот е еден од ретките примери на слоевит книжевен квалитет.

Дебитантскиот роман на авторката Ева Симчиќ „Четири лакта унутра“ (V.B.Z., 2023) плени со автентичноста на нејзината емигрантска приказна, забележува жири-комисијата. Трагајќи по прескапи станови за изнјамување, помеѓу чудни познаници, во ходниците на чекалните или во безбедноста на спомените, нараторката сфаќа дека мора да помине долг и болен пат за да разбере дека нејзиниот лек и дом се во неа самата. „Куќа се није мрднула“ на Јелена Анѓеловска (Партизанска книга, 2023) е поетскодрамска и прозна стихозбирка, во која песните „се случуваат“ на покриви од згради, во куќи и во бегалски станови. Збирката ја обработува темата на куќата низ бегалското искуство, губењето на домот, потстанарскиот живот, наследувањето имот и во сигурната куќа на една лезбејска организација.

Успехот на оваа книга се отсликува во обработувањето на војните и на различните форми на насилство на трогателен, но паметен начин, без патос и патетика. „Во хаосот радост“ на Калиа Димитрова (самиздата, 2023) е книга која се истакнува поради храбрата духовитост, непретенциозната циничност и умешноста во пронаоѓањето радост во тесногледата култура на доцнокапиталистичкиот и хетеропапатријархален хаос. Според изјавите на жири-комисијата, поезијата на Димитрова го слави пријателството и избраното семејство, разноликоста на квир световите, и сето она што прави да чувствуваме спокој и радост во нашиот мал и потребен интимен хаос.

Марија Андријашевиќ во книгата „Темељене куќе“ (Фрактура, 2023) постигнува прецизен баланс меѓу експерименталноста и комуникативноста. Во секој од прозно-поетските „блокови“ што ја сочинуваат оваа книга доминира самосвесен женски глас кој промислува тема која недоволно се дискутира во локалната книжевност- родовиот аспект на наследувањето имот. Тематската одважност на авторката е поткрепена со внимателно осмислен концепт и возбудлив, непретенциозен лирски исказ.

Овогодинешното признание е доделено и на изданието на групата автор(к)и на книгата „Жене БиХ за дијецу – илустровано путовање с изузетим женама из прошлости“ (Сарајевски отворени центар, 2023) чија вредност лежи е токму во тоа што, потпирајќи се на богатата традиција на жанрот и учејќи од неа ја покажува неговата широчина и слоевитост. Педагошкиот елемент кој отсекогаш бил присутен во слични книги, овде е експлицитно обмислен и разработен на ниво на прашања, упатства, задачи и информации, Текстовите во оваа книга ја премостуваат границата меѓу историјата и литературата.

Прогласувањето на книжевниот избор се одржа во Историскиот музеј на Босна и Херцеговина во рамките на Фестивалот за женска уметност и активизам „Пичвајз“. Признанијата на добитничките ќе им бидат врачени во рамките на програмата на Културтрегер/Букса „Ревија на мали книжевности“ во Загреб, во октомври. Книжевниот избор „Штефица Цвек“ оваа го имплементираа организациите „Побуњене читатељке“ (Србија), „Културтрегер/Букса“ (Хрватска), Коалиција „Маргини“ (С. Македонија) и Narratorium (Босна и Херцеговина). Годинешниот избор го поддржаа Western Balkan Fund, Rekonstrukcija Zenski Fond, La Тerra Nostra и Book & Zvuk.

Со претставување дел од творештвото и разговор со двајца автори, искусни новинари, уредници и колумнисти синоќа во Даут-пашиниот амам во Скопје почна 12. интернационален литературен фестивал „Про-за Балкан“ во Скопје.

На првата фестивалската вечер публиката имаше задоволство да ја истражи динамиката на Борис Дежуловиќ од Хрватска и домашниот автор Ѕвездан Георгиевски, чие творештво се движи во истите новинарско-авторски води, но со разни пристапи и сензибилитет. На гостите на фестивалот добредојде им посакаа идејните творци на фестивалот – Дејан Трајкоски, Александар Прокопиев и Ермис Лафазановски. Поради здравствени причини, најавената авторка од Бугарија, Рене Карабаш, не можеше да присуствува на отворањето.

Борис Дежуловиќ, некогашен соборец на Предраг Луциќ во „Ферал трибјун“, веќе дваесет години е колумнист во хрватските неделници и дневни весници. Со своите колумни со години отвора значајни и чувствителни теми за хрватското општество поради што неговата работа многупати беше напаѓана и критикувана.

За Хрватска денес вели дека кога ќе се гребне под површината, излегува смрдлив гној, кој не е излечен уште од 90-тите години.

„Хрватска лично за мене денес е полоша од тоа што беше во 90-тите. Кога веќе зборуваме за поделбата на ваши и наши, јас никогаш не се согласив да бидам наш, уште во Југославија, а камоли во Хрватска. Тој нашизам е, всушност, новиот фашизам. Сите наши нации се ‘нашистички’ нации оти сите го гледаме само нашето. Како некој не е наш, односно ваш. Во времето на црните 90-те, во екот на војната, никогаш не сум имал проблем да шетам во Сплит, никогаш не сум имал никаква непријатност иако како редакција на ‘Ферал трибјун’ сме доживувале најлоши работи. Денес, по 30 години, секој кретен во Сплит има потреба да задева, да потфрла и фала богу не сме стигнале до тоа физички да ме напаѓа. Но, таа атмосфера во општеството е неспоредливо полоша. Јас побегнав од Сплит зашто тоа е смртоносна комбинација на два најголеми ужаса на мојот живот, а тоа се фашизмот и туризмот. Е, во Сплит тие две се споија во комбинација од која морав да побегнам. Јас го сакам Сплит најмногу на светот, но, за жал, тој веќе не е мојот град“, истакна Дежуловиќ.

Лафазановски рече дека тоа што го одликува како автор сите овие години е сатирата, црната сатира, иронијата, на што Дежуловиќ рече: „Човештвото во таа смисла е во трајна криза. Не постои, ниту било ниту ќе биде совршено општество, кое не би било подложно на сатира и нема да постои“.

Дежуловиќ раскажа и за тоа како завршиле на суд во поранешна Југославија под обвинение за ширење лажни вести. Тогаш судијата донел ослободителна пресуда и во обраќањето на јавниот обвинител му рекол „вие малку сте се зезнале, сатирата по дефиниција е ширење лажни вести“.

„Сатирата е ширење лажни вести како би се кажала вистината. Еве веќе 30 години како тоа го работам и се влечам по судови“, додаде Дежуловиќ.

Sвездан Георгиевски ѝ е добро познат на домашната публика како новинар во повеќе редакции и основач на наградата „Роман на годината“. Од својот деби роман во 2016, објавува и книги есеи, раскази, повторно роман и последната книга записи „Базирано врз речиси вистинити настани“, објавена годинава во издание на „Бегемот“.

„Никогаш не сум се доживувал како литерат или како писател. Сите знаеме каква е состојбата во македонското новинарство. По децении работа, успеав да останам без професионален новинарски ангажман. Не знаев да поправам бојлер, да правам маси, да работам што било друго. Единствено што умеам е со зборови“, рече Георгиевски како почнал да пишува и како тој процес му се допаднал, па продолжил да пишува понатаму и да се изненадува себеси не водејќи сметка дали понатаму ќе излезе како книга.

Георгиевски истакна дека никогаш не работел во политичка рубрика и како сектор никогаш не водел литература.

„Новинарите од културните рубрики се многу поприемливи за колумни. Новинар од културна рубрика може да напише спортски текст, новинар од спортска рубрика тешко може да напише текст од култура. Уредник од културна рубрика може да биде уредник и на политичка, и на економска, и на целиот весник, новинар од економска не може да биде уредник на културна итн.“, дополни Георгиевски.

Денеска, на програмата на фестивалот се неколку настани. Во 13.30 часот во Бугарскиот културно-информативен центар ќе се одржи традиционалната средба на членовите на програмата „Скопје фелоушип“, со претставници на Македонската асоцијација на издавачите. Вечерва, пак, од 20 часот, во „Јуроп хаус Скопје“ ќе се одржи тркалезна маса на тема „Литературата како форма на отпор“, на која ќе учествуваат гостите писатели, а ќе ја модерира Владимир Јанковски. Претходно, во ЈУ Градска библиотека „Браќа Миладиновци“ ќе се одржи средба на деца со словенечката писателка на книги за деца и адолесценти, Мајда Корен.

Програмата „Скопје фелоушип“ оваа година се реализира во соработка со КУД „Содобност“ од Словенија, а кофинансиранa е од програмата „Креативна Европа“ на Европската Унија.

Организатор на фестивалот „Про-За Балкан“ е издавачката куќа „Прозарт медија“ од Скопје. Поддржувачи на фестивалот се Министерството за култура и туризам, „Традуки“, Амбасадата на Србија, Културно-информативниот центар на Бугарија во Скопје, КУД „Содобност“, Францускиот институт во Скопје, Кинотеката, Амбасада на Грција, библиотеката „Браќа Миладиновци“, винарницата „Стоби“, СПОНА, „Умно.мк“ и „Метрика култура“.