Култура
Ништо не е повидливо и ништо не е поприсутно од твоето отсуство
Денес се навршуваат 90 години од раѓањето на големиот македонски писател Петре М. Андреевски. По тој повод oбјавуваме осврт на универзитетската професорка и книжевна критичарка, Весна Мојсова-Чепишевска, којашто важи за најголем познавач на творештвото на Андреевски.
„Ништо не е повидливо и ништо не е поприсутно од твоето отсуство“ – напиша Петре М. Андреевски во својата култна „Дениција“. И навистина, и во годината кога се навршуваат девет децении од неговото раѓање, речиси осумнаесет години по неговото физичко заминување, ништо не е повидливо и ништо не е поприсутно во македонскиот книжевен и културен простор од отсуството на драгиот наш Петре.
„Животот е една голема угорница, а уште поголема удолница по која трчаме. Цел живот трчаме за да го откриеме нејзиниот крај, нејзиниот газер, кај што ќе заврши и нашето талкање. Нашето постојано паѓање.“ – мудруваше тој во „Пиреј“. Затоа и оперираше со митотворни искуства какви што се древните пагански претстави за животот на небото и земјата, за раѓањето и смртта, за доброто и злото, за долниот и горниот свет, но и со модели во кои овие искуства се обликувани, пренесувани и сочувани – легенди, обичаи, гатанки, клетви, благослови, разни магии… Така, Лотман и Успенски, во неговиот случај би рекле дека неговиот преобликуван митски модел на светот во однос на симболистичкиот текст се однесува како еден метасистем кој има улога на метајазик, исто како што во фолклорот, според Мелетински, митолошкиот начин на мислење се преобразува во уметничка метафора. Искуството на Андреевски ја потврдува оригиналната идеја за создавање на книжевност од книжевност или уште пошироко сфатена како создавање култура од култура што е пишување како континуитет, пишување како одговор, или повторно пишување, како што забележа Лахман.
„Облеката е измислена да ти ги покрива недостатоците, а зборот да ти го покажува и тоа што не се гледа“ – ќе поентира Андреевски во „Тунел“.
А зборот за него беше сè. Поезија, со која започна да го изодува својот творечки пат, „поточно нејзините зборови многу често ја имаат интонацијата и загадочната преплетеност на зборовите од уроците и баењата, на говорот на вражалките и гатачките“, како што во 1980 година ќе забележи Влада Урошевиќ. А ние, денешните читатели се јавуваме во улога на препрочитувачи на тој говор. Строго логички гледано, од создавањето на првиот уметнички текст, секој следен текст морал да се наоѓа во однос со тој прв. Всушност меморијата на писмото се служи со механизмот на интертекстуалноста, додека на самиот почеток на поетската меморија стои магијата сфатена не само како обредна практика, туку и како систем на мислење и чувствување на светот. Зашто Петре М. Андреевски многу добро знаеше и чувствуваше дека вербата во зборот е заедничка и за магијата и за поезијата. Како што магијата со употребата на зборот, и тоа на оној неразбирливиот, таинствениот или мистериозниот, се обидува да даде свој прилог во пронаоѓањето на праизворите на непресушната енергија на постоењето, така и поезијата со неговата примена, се обидува да укаже на неговата ефикасност и моќ која излегува надвор од просторот на неговата обична и секојдневна употреба.
Но, и на овој ден, не може да не напоменам дека не само што беше голем автор, туку Петре беше и голем, а специфичен човек. Затоа што ја имав честа и среќата лично да го запознаам и познавам, иако генерациската разлика не беше мала… И тоа првпат го пресретнав во 1992 година, кога нè врза една песна за деца –популарната „Зелката“ на чија музика потпишана од Славе Димитров, големиот Петре ги навеза своите стихови „Зелката има кошули триста“ за хит-серијата „Дајте музика“. А тие стихови ги испеаја моите Стефан и Сара. Тоа беше нашето книжевно венчавање. И веќе следната, 1993 година, додека одеше и серијата на МРТВ, но и турнејата низ Македонија на „Дајте музика“, напишав еден срамежлив текст за неговата „Небеска Тимјановна“. И тогаш со својата скромност и пишувачка неопитност шкртнав одвај две странички за големиот Петре М. Андреевски. Ама веќе бев сериозно вљубена во неговиот збор! И потоа замолчав. Петре сигурно не ме ни прочитал, ама јас и понатаму го читав, но не се осмелував да пишувам нешто посериозно и поголемо. Така, гледајќи од денешен агол, неколкуте мои текстови што се појавија во книжевните списанија токму во годината на преминот од едниот кон другиот век (2000) беа само најава за она што го напишав и истражив и тоа кога сметав дека сум малку повеќе умна и начитана, и дека можам вистински да кажам за неговото писмо, кога се дрзнав и кога во 2002 ја напишав и одбранив својата докторска тема, а потоа и нешто подоцна ја напишав и објавив и својата книга „Лицето на зборовите“, двете посветени на неговото поетско писмо. Затоа што: „Кога ја прашав баба ми / како да го запаметам / лицето на зборовите, / таа како да се врати / некаде оддалеку, / ме гушна и ми рече: / Нивното лице не е едно, / како и нашата мака / што не е само една / и не е само за еден! // Така во скутот на баба ми, / на нејзината шарена скутина / ја запознав мојата татковина.“
Најголемото признание ми беше неговото присуство, заедно со Михаил Ренџов на промоцијата на „Лицето на зборовите“ на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“. Знам дека да беше физички меѓу нас, и во многу ситуации потоа ќе беше тука, со неговиот строг, а македонски питом поглед и збор. Затоа и чувствувам дека во нашиов културен простор не само преку неговото творештво, туку и преку неговата севкупна, човечка и творечка појава (како кога се пројави и како рецензент на Венко Андоновски на пример), нема ништо поприсутно од неговото отсуство.
Верувањето во силата на зборот е старо колку и човечкото искуство и култура. „Можеби и тоа е некое праискуство“, како што посочи Душко Наневски, „или прасознание за звуковниот клуч и мислената сила на зборот, со кои се покренуваат скриени енергии“. „Јас“, вели Петре М. Андреевски, „многупати сум се прикрадувал до некој добар народен раскажувач за да научам нешто од неговото вдахновено редење на зборовите: како ги одбира и како им го одредува вистинското место во својот сликовит и сложен состав. И со колкаво мајсторство ги оживува и подгорените корени на некои заборавени зборови наоѓајќи им ново место и значење. Настрпливо сум заслушувал со каков потег ќе го ефектуира неочекуваниот пресврт со кој треба да нè изненади. И особено како го контролира времето на неговите дигресии. Ете, тие златоусни раскажувачи ми беа првите учители од кои научив како треба да се каже и она што не е за кажување. Така ја открив прасликата на зборовите и дека токму зборовите се нашите први споменици и нашите клучни сведоци за првата осознаена вистина за нас.“
А ние пак, таа моќ на зборот ја откриваме и преку неговото творештво. Таа магиска моќ особено е изразита во сочуваните магиски формули со чудесно дејство за лекување какви што се и разните баења т.е. бајачките. Можеби етимологијата на бајачките доаѓа од сибирските племиња, како вели Наневски, кои, со баење т.е. кажување по три бајки (сказни) секоја вечер, верувале дека се создаваат три железни обрачи околу домот, како заштита од зли духови, за спокоен сон. Интересно е дека и нашиот собирач Марко Цепенков, и покрај тешкотиите за нивно забележување поради нивната тајност, запишал неколку македонски бајачки, што можат да се читаат како цели песни, во кои преовладува метафоричниот говор ситуиран во надреални слики. И Бретон, за волшебното дејство на стихот, препорачува користење на магиски формули, во надреалистички стил. Во нивниот шепот исполнет со таинствени и волшебни зборови се крие една архајска поезија. Првобитно магот бил врач или лекар кој ја знаел магијата да лекува со збор, а потоа таа, пренесувајќи се од колено на колено, стигнува и до наши дни.
Во овој стил е пишувана и песната „Бајачка“ од збирката „Лакримариј“ на Петре М. Андреевски, особено оние стихови кои прозвучуваат како магиски формули изречени од самата бајачка кои истовремено создаваат и некој свој мит. Можеби, во името на тоа чудесно дејство на зборот, најдобро е и овој потсет за Петре М. Андреевски да се заокружи со стиховите од таа негова песна: „Болко, болештино, грда горештино, / огладни, опадни и онеможи, / побегни ко слана од сонцето, / ослепи, оглуви и одврзи се / од под јазикот, од под стапалата / и пушти му ја устата да зборува / и пушти му ги нозете да му одат, / врати му ја сенката на телото / и врати ѝ го телото на душата!“
И по девет децении од неговото раѓање, мора да се нагласи и да се запомни – магичниот збор на Петре М. Андреевски ја смени свеста за книжевноста кај македонскиот читател, и не само што иницираше цели генерации да се угледуваат на тој модел, туку ја смени и македонската критичка свест. Својата вечна преокупација, Петре М. Андреевски ја ситуира во родниот крај. Но со тоа, тој не стана локален или регионален автор, зашто успеа, преку универзализацијата на локалното, тој свој крај да го постави како центар на светот и како тежиште на космосот. Колкумина ли (не) умеат да го сторат тоа со своето перо?!
©Makfax.com.mk Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење.
Култура
Изложба на Сашо Блажес „Нурни во мене“ во Куќата на Робевци
Самостојна изложба на ликовниот и визуелен уметник Сашо Блажес насловена „Нурни во мене“ ќе биде отворена на 01 август со почеток во 20 часот, во Куќата на Робевци.
После самостојните излагања во Париз и Венеција минатата година како и во и Австрија и Италија минатите години, оваа година се претставува со една исклучителна изложба која што дел беше претставена во Музеј на град Скопје, а на 01 август ќе биде поставена во Куќата на Робевци во Охрид.
Изложбата го носи насловот „Нурни во мене“, а куратор на изложбата е Маја Чанкуловска, виш кустос при Националната Галерија од Скопје.Критички осврт и текст за изложбата имаат напишано Камило Ракана, куратор од Париз и Маја Чанкуловска.
Сашо Блажес е роден во 1980 година во Охрид, каде живее и работи. Дипломирал во 2006-та година на Универзитетот за ликовни уметности во Букурешт, Романија, како еден од најдобрите студенти во својата генерација. За време на магистерските студии (2006-2008) бил вклучен од катедрата за графика во изготвувањето на неколку универзитески трудови од областа на графиката и графичките техники на Универзитетот. Зад себе има реализирано шестнаесет самостојни изложби во Македонија и во странство, а има учествувано на бројни групни изложби во Австрија, Германија, Романија, Шведска, Јапонија, САД, Канада, Италија, Бугарија. Негови дела се наоѓаат во приватни колекции во Норвешка, Франција, Германиј, Романија и Австрија.
Култура
Претставата „Приказната на Електра“ од Дејан Пројковски премиерно изведена во Јужна Кореја
Дејан Пројковски е првиот македонски режисер што поставил театарска претстава во соработка со национални институции во Јужна Кореја. Двете премиерни изведби, публиката во Инчеон ја испрати со стоечки овации.
На 26 јули во Инчеон, Јужна Кореа, се случи премиерата на театарската претстава „Приказната на Електра“ од Сашо Димоски, во режија на Дејан Пројковски. Претставата беше дел од програмата на Националниот театарски фестивал и привлече големо внимание на корејската културна јавност.
Станува збор за современа интерпретација на античкиот мит за Електра, во која јазикот на телото, минималните дијалози и прецизната визуелна естетика создаваат универзален сценски израз. Темите за семејството, насилството, меморијата и судбината се обработени низ емотивно концентрирана и визуелно изниансирана форма, својствена за естетиката на Пројковски и Димоски, веќе докажана на неколку меѓународни театарски проекти.
„Работата со корејски уметници беше вистински предизвик – не само поради јазикот, туку и поради нивниот прецизен и визуелно рафиниран пристап кон театарот. Но токму затоа, кога ќе успееш да се разбереш без зборови, сфаќаш дека темите што ги носи оваа претстава се навистина универзални. Тука престануваат да важат сите бариери и ограничувања што ни се наметнуваат во животот,“ – вели режисерот Дејан Пројковски.
Продукцијата е резултат на соработка помеѓу Театарската асоцијација на Јужна Кореја, Националниот театарски фестивал Инчеон и Артема – театарска лабораторија. Овој формат на копродукција овозможи вклучување на целосна корејска актерска екипа, селектирана преку национален кастинг, во која настапуваат признати имиња на локалната сцена: Ким Чоин, Ким Сеонг-ми, Чои Минхјок, Јанг Мин Ки и Ха Џин.
Авторскиот тим зад претставата е главно македонски: автор на текстот и драматург е Сашо Димовски, Сашко Костов (музика), Сергеј Светозарев (сценографија и видео-дизајн), Раде Василев (костимографија). Кореографијата е на Кјонг Џаеми Рјуи, дизајнот на светло на Џеонгсу Ли, а продукциското водство го потпишуваат Џинион Јун и Хје Јеонг Чунг. Асистент на режисерот е Мари Шин, а уметнички директор Џеонг Ву Сон.
„Ми значи што една ваква соработка и продукција покажува дека и во глобален контекст, македонските културни професионалци можат да бидат препознаени како партнери со висока естетика и став. Тоа не е чест случај, и токму затоа секоја ваква можност носи вредност и остава простор за идни соработки“, додава Пројковски.
Инаку, Дејан Пројковски е еден од нашите најнаградувани и најактивни театарски режисери. Неговите претстави „Ана Каренина“ и „Ричард Трети“ беа дел од јубилејната Театарска олимпијада во Унгарија. „Ана Каренина“ досега има освоено над 40 награди, а „Ричард Трети“ доби Гран при на Фестивалот во Кишварда. Во неговото портфолио се вбројуваат и „Дон Жуан“ (награда за најдобра претстава во Хрватска), „Ромео и Јулија“ (највисока театарска награда во Турција), „Скупљачи перја“ во Српско народно позориште, „Мајка Храброст“ во Нови Сад, како и „Падот на Масада“, „Инферно“ и „Нема струја за електричниот стол“ во македонските театри.
„Приказната на Електра“ ќе гостува и во Македонија на 20 август, на свеченото затворање на фестивалот „Охридско лето“. По одекот што го постигна во Кореја, ова гостување претставува ретка можност домашната публика да ја доживее претставата во нејзината полна сценска и емотивна сила – токму онаква каква што беше препознаена и надвор од нашите граници.
Култура
Концерт на македонскиот виолинист Емир Имеров и на израелскиот пијанист Ваг Папиjан на Охридско лето
Репертоарот на класична музика на „Охридско лето“ вчеравечер продолжи со концерт на македонскиот виолинист Емир Имеров и израелскиот пијанист Ваг Папиан.
Извонредните музичари ноќта ја започнаа со „Скерцо“ од Јоханес Брамс, а ја продолжија со композицијата „Фантазија во C-dur D934“ од Франц Шуберт. Репертоарот беше заокружен со прекрасна изведба на Бетовеновата „Соната бр.9 A-dur оп.47 „Кројцер“.
Емир Имеров е роден во Скопје, а живее во Германија од 1991 година. Студира на Музичката академија во Вурцбург со професорот Г. Жислин во чија класа дипломира во 2000 година. За време на студиите освојува прва награда на натпреварот „Ф. Менделсон“ и добива двегодишна стипендија. Долг период настапува со квартетот „Виртуози на Санкт Петербург“ на турнеи во САД, Австралија, поранешен СССР и Германија. Во 1998 година со неговото клавирско трио освојува прва награда на натпреварот во Тулуз, а истата година тој е добитник на втора награда на натпреварот за виолинисти во Ташкент. Од 2004 година е концерт-мајстор на Симфонискиот оркестар на театарот во Крефелд-Минхенглајдбах и од 2010 година на ансамблот „Европски солисти“ во Луксембург. Член е на клавирското трио „Бенџамин“ заедно со Ваг Папиан и Александар Кагановски.
-Ова е мој трети пат настап на фестивалот „Охридско лето“, еднаш со виолинистот Максим Венгеров, вториот пат со нашето трио „Бенџамин“, и еве, вечерва повторно ќе свирам за одличната публика. Многу ми значи овој подиум затоа што „Охридско лето“ е еден од најреномираните фестивали во Европа и пошироко. Со колегата Папиан често настапуваме со нашето трио, но и како дуо, рече виолинистот Имеров.
Реномираниот пијанист и диригент Ваг Папиан кариерата ја започнува во 1979 година по победата на Меѓународниот натпревар „Виана да Мота“. Дипломира пијано на Московскиот конзерваториум, а потоа студира и диригирање во класата на Иља Мусин на Конзерваториумот во Санкт Петербург. Во 1984 година станува асистент диригент на Ерменската филхармонија, а подоцна станува и уметнички раководител и шеф диригент на овој оркестар. Откако емигрира во Израел во 1990 година, како диригент работи со оркестарот во Бир Шива и со Симфонискиот оркестар во Ерусалим. Диригира со бројни оркестри низ светот, настапува на престижни фестивали, а како камерен партнер на виолинистот Максим Венгеров остварува бројни снимки за Еми Класикс. Во сферата на операта диригира продукции на „Кармен“, „Дон Џовани“ и „Норма“, а во моментот е гостин диригент во Националната опера во Ерменија и професор на академијата „Самуел Рубин“ во Тел Авив, а е гостин предавач на високи музички школи во неколку европски земји. Член е на клавирското трио „Бенџамин“.
(Видео) Драчево бара лежечки полицајци на „Јустинијан Први“: Не утре, туку сега, пред да има мртви
„Колку животи треба да се изгубат на улица „Јустинијан Први“ за конечно да се преземе нешто? Денеска повторно автомобил излета...
Три активни пожари во државата, чешкиот „Блек Хок“ слета во Скопје, утре ќе гаси на Готен
На територијата на државата има вкупно 20 пожари на отворен простор, информираат од ЦУК за состојбата до 18:30 часот. Според...
„Дедо, работи прво на Америка “: Медведев по ултиматумот на Трамп
Откако поранешниот претседател на Русија, Дмитриј Медведев изјави дека Доналд Трамп не може да му поставува ултиматуми на Владимир Путин,...
Со 71 глас „за“, изгласана интерпелација на државниот обвинител Љупчо Коцевски
Собранието денес ја изгласа интерпелацијата на државниот обвинител Љупчо Коцевски, поднесена од партијата „Левица“. Со 71 глас „за“, без воздржани...
(Видео) Митрески: СДСМ нема да учествува во гласањето за интерпелацијата на обвинителот Коцевски
Интерпелацијата за јавниот обвинител, Љупчо Коцевски, нема правни последици и СДСМ нема да учествува во гласањето, одлуката е на обвинителот,...
Кривична пријава за градоначалникот на Кичево – дозволил дива депонија во населена зона во градот
Полицијата поднесе кривична пријава против градоначалникот на Кичево, Фатмир Дехари, поради постоење основи на сомнение за сторени кривични дела „несовесно...
(Видео) Лефков: Шоферот на Заев уапсен за подметнување пожар во Струмица
Во изминатиов период кажувавме дека голем дел од пожарите низ државата се подметнуваат од структури блиски до СДС, а денес...
Мицкоски: Проектот за студентските домови, конечно, излезе од лавиринтите на бирократијата
Премиерот Христијан Мицкоски денеска при посетата на студентскиот дом „Кузман Јосифовски – Питу“ во Скопје изјави дека рехабилитацијата на студентските...
Гори во Радовиш, Берово, Прилеп – активни седум пожари, три под контрола
Во текот на измнинатото деноноќие на територијата на државата евидентирани се вкупно 27 пожари на отворен простор. Од нив, седум...
Кривична против директорка во Виница, си ја вработила ќерката во истото училиште иако немала соодветно образование
Полицијата поднесе кривична пријава против Г. С. (45) од Виница, директорка во основно училиште во овој град, поради несовесно работење...
Поништена јавната набавка за 120 електрични eкоавтобуси, се пријавила една фирма што не исполнувала услови
Министерството за транспорт ја поништи јавната набавка за избор на понудувач за набавка на 120 електрични еколошки автобуси за јавен...
ВМРО-ДПМНЕ го оцени како ефикасно справувањето со пожарите во Македонија во споредба со земјите од регионот
ВМРО-ДПМНЕ оценува дека институциите под водство на оваа Влада успешно реагираат на пожарите кои ги зафатија повеќе подрачја во Македонија,...
Комисијата утврди дискриминација врз професионалните војници – синдикатот бара итни законски измени
Комисијата за спречување и заштита од дискриминација утврди индиректна дискриминација врз професионалните војници од страна на Министерството за одбрана, информира...
Русија: Сведоци сме на враќање на нацизмот на Западот
Сведоци сме на враќање на нацизмот на Западот, а Русија сама води борба против целиот тој регион, тврди рускиот министер...
(Видео) Турист падна во базен откога му се откопча падобранот за време на парасејлинг во Црна Гора
Турист доживеа опасен инцидент за време на парасејлинг во Бечичи, откако поради силен ветер му се откопча падобранот. Снимка од...
(Видео) Огромни поплави во Пекинг, триесет загинати
Триесет лица загинаа вчера во Пекинг кога обилни врнежи ја погодија кинеската престолнина, јави денес официјалната новинска агенција. Смртни случаи...
(Видео) Македонецот кој спречи терористички напад во авион: „Реагирав инстинктивно“
На летот од Лондон до Глазгов се случи инцидент, откако еден од патниците извика дека има бомба, со слогани „Смрт...
Трамп го скрати рокот: Му давам на Путин уште 10 до 12 дена
Американскиот претседател Доналд Трамп изјави дека го скратува претходниот рок од 50 дена што му го дал на рускиот претседател...
Пожари беснеат на Балканот: илјадници се евакуирани, гори и во близина на популарна туристичка дестинација во Албанија
Пожарникарите денес се обидуваат да изгаснат шумски пожари во три одделни покраини во Турција, Грција, во близина на туристичка дестинација...
И јас ќе ги прашам Фетаи и Меџити дали користеле службени возила за приватни или партиски цели, вели Мицкоски
Десет дена по медиумските објави, во кои се гледаат службени возила на вицепремиерите Изет Меџити и Арбен Фетаи нешто пред...
