Деновиве во Србија од печат излезе антивоениот роман „Столб што пее“ на македонскиот писател Томислав Османли. Во превод на српски, реализиран од Сашо Огненовски, овој македонски роман го објави реномираното книгоиздателство „Агора“ од Нови Сад.

Оригиналното, македонско издание на „Столб што пее“, пред три години го понуди книгоиздателтвото „ВиГ Зеница“ од Скопје, по што следеа неговите објави во Грција во издание на „Literatus“ од Солун во превод од македонски на Ставрула Маврогени и сега, српската објава на „Агора“. „Столб што пее“ е претпоследниот, четврти роман на Османли и едновремено негова шеста книга што се објавува во соседна Србија.

„Столб што пее“ е роман со сложено време и место на дејство. Дејството му е транс-историско и се одвива паралелно, во антиката, во првата половина на Дваесеттото, како и во нашево, трагично обеспокоено столетие. Почнува во првиот век на нашата ера кога еден умирачки антички мелограф и филозофски поет ќе нѝ ја остави најстарата преживеана песна од древните времиња, што се гласи со лирски тон и со оптимистичка порака, тече преку Малоазиската војна 1919-1922 која е еден меѓунационален и меѓуверски судир проследен со бројни, масовни цивилни масакри, инаку изведен како еден вид продолжение на Првата светска војна, но на несмиреното малоазиско тло…. Наративот на „Столб што пее“ тече сѐ до нашево совремие, до почеткот на травматична руско-украинска војна од 2022 година и го подразбира нашево ново, опасно завојувано столетие. Романот дава жестока панорамска слика на вековите и посебно на оваа епоха со глобално распалувани војни.

Просторот на неговите паралелно водени фабули ги опфаќа древна и современа Мала Азија (Јонија со Анадолија, Сирија, Турција), суровите, води на бегалскиот Медитеран по кој со години допловуваат, но и потресно ги завршуваат животите, безбројни бегалци од завојуваните и унесреќени земји на Третиот свет, во негостољубивите, гибелни води и граници на државите од Европа, во незгасната надеж дека некако ќе допрат до една од северните, главно недостижни европски земји како простори на надежта за конечно пројадена благосостојба и каков-таков спокој…

Сложениот сказ на романот го сочинуваат девет меѓусебно поврзани текови соединети во возбудливата матица на романот. Во нив, романсирани, се појавуваат автентични ликови: античкиот мелопоет Сејкилос инаку автор на најстариот столбец „што се пее“, со епиграфија од музички и текстуален запис, но и ранохристијански апостоли, британски археолози и библисти, инженери-градители на малоазискиот дел од отоманската железница, грчки офицери, турски зејбеци, една од најпознатите рембетски стихотворки Елефтерија Папајанопулу, цивилни страдалници од сите етницитети и религии на страдните градови Измир и Ајдин и еден несреќно разделен пар сириски бегалци што со години се обидуваат конечно да се спојат на новото тло…

Во комплексниот романескен зафат на Османли, покрај овие текови и ликови, „Столбот што пее“ го следат и го засилуваат впечатливи документарни елементи: автентични фотографии, агенциски вести, прецизно приведени tweet-ови кои се сѐ уште „живи“ зашто емитуваат најнови актуелности за прекуморските бегства со среќни и несреќни исходи, на брановите бегалци што ги напуштаат своите спепелени огништа од онаа страна на Средоземното море. Романот содржи и два природно вметнати расказни цитата од “Делата апостолски” на Новиот завет со апостолите Павле и Лука, но и интернет адреси и – посебно – четири музички QR-кодови во органска врска со насловот и со метафората на „Столбот што пее“. На тој начин претпоследниот роман на Османли се јавува и како фикционален, документарен и мултимедијален, делумно и интерактивен наратив од нов вид. Таа постапка нашиот автор ќе ја примени и во својот најнов роман насловен „Заборав“. И двата наслова беа финалисти за највисоките македонски прозни награди.

Свои бележити мултимедиски осврти за оваа книга објавија Проф. Д-р Лидија Капушевска-Дракулевска, Проф. Д-р Весна Мојсова-Чепишевска, Д-р Сашо Огненовски, Александар Маџаровски-Читачот, а содржајни предговори и книжевниците Глигор Стојковски кон македонското и Вангелис Тасиопулос кон грчкото издание на „Столбот што пее“.

Инаку, преводот на романот „Столб што пее“ на српски јазик новосадска „Агора“ и нејзиниот главен уредник, книжевникот Ненад Шапоња, го објавуваат со поддршка на Министерството за култура и туризам од средствата на фондот за поддршка на објави на значајни македонски книги во странство.

На археолошкиот локалитет Стоби овие денови повторно оживува духот на античкиот свет. Под водство на м-р Василка Димитровска – археолог и сертифициран тренер за интерпретација на наследство – се реализираат креативни работилници за реконструкција на римски социјални игри и оружје.

Работилниците се дел од поширокиот концепт на „Оживеана историја“, чија цел е да се внесе нов живот во практиките од минатото и да се изгради мост меѓу науката, образованието и јавноста. Во процесот активно се вклучени и археологот Иван Илиќ од Србија, како и Дамјан Серафимовски од Музејот на Град Скопје. На овој начин, Стоби прераснува во отворена сцена каде историјата не само што се изучува – туку се доживува и чувствува.

Дел од реконструираните елементи ќе бидат интегрирани во едукативните програми на „Storytelling Macedonia“, преку кои наследството се доближува до современата публика со наративна интерпретација, практични активности и директно искуство.

Во живописното село Смилево, под падините на планината Бигла, започна едукативната програма на фестивалот Зрно 2025 – еден од клучните настани во областа на алтернативната фотографија во регионот.

Од 17 до 23 јули, село со богата историја и природна убавина е домаќин на осум интензивни работилници, што ги водат искусни автори и едукатори од различни европски земји. Учесници од цела Европа учат, експериментираат и творат, заедно со локалната заедница.

Овогодишната програма вклучува следниве ментори и тематски области:

· Предраг Узелац (Нови Сад) – колодиумска фотографија

· Ивана Брезовац (Белград) – напредна црно-бела фотографија

· Мартина Павлоска (Милано) – креативна игра со Полароид

· Флориан Копр (Виена) – стратегии за развивање уметничка визија

· Вјеран Хрпка (Осијек) – Фоџо и хемиграм техники

· Дамијан Диаконеску (Темишвар) – гумоил и гум-бихромат принт

· Емилија Сандиќ (Белград) – експерименти со мордансаж

· Сашо Алушевски (Скопје) – цијанотипија и лумен принт

Како дел од фестивалската програма, на 19 јули, во соработка со НУ „Смилевски Конгрес“ и патувачкото кино на МакеДокс, ќе се одржи јавен настан во центарот на селото. Настанот вклучува:

· изложба на австрискиот фотограф Флориан Копр во кооперацијата,

· проекција на филм под отворено небо, и

· акустичен концерт на Филис Синановска (тамбура, ут).

Овој ден ќе биде вистински спој на современата фотографија, традицијата, заедништвото и отворениот дух на Зрно.

Посебен дел од годинашното издание е соработката со Државниот Архив на Македонија – одделение Битола, преку која учесниците ќе имаат можност да работат со дигитализирани негативи од колекцијата на Браќата Манаки. Преку процесот на печатење позитиви, се отвора можност за фотографско патување низ времето и културната меморија на Македонија, и на негативите од старите ненадминати мајстори, да им се даде современ дух, со користење на фотографски техники, некои постари од нивното творештво.

Фестивалот Зрно е посветен на алтернативната фотографија, со фокус на аналогни, историски фотографски постапки-каде секоја фотографија се изработува рачно и е уникат. Покрај работилниците, програмата опфаќа теренски активности, дискусии и простор за слободно творење – сето тоа во опуштена и инспиративна атмосфера.

Мотото на овогодинешното издание е: ФотоСинтеза – основа на животот!

Зрно е повеќе од фестивал – тоа е заедница што поврзува луѓе, култури и идеи, градејќи трајни релации меѓу поединци, институции и локални заедници. Повеќе информации: grain.mk/zrno-2025-2