Прашањата за една изборна единица и отворени листи на преговарачката маса меѓу партиите ќе се најдат наесен, по референдумот, брифираат за „Макфакс“ од работните групи. За можните измени на изборниот модел, партиите сè уште не дискутирале бидејќи приоритет биле барањата на ВМРО-ДПМНЕ за техничка Влада и  финансирањето на партиите, но и изборот на ДИК.

Од СДСМ велат дека тие  нема да отстапат од предлогот за менување на изборниот систем во една изборна единица, како и воведување модел на отворени листи на гласање, како подемократски принцип од актуелниот, но велат дека е потребна согласност и од другите партии. Од ДУИ не ја поддржуваат идејата за една изборна единица, но се за преференцијално гласање. Од ВМРО-ДПМНЕ кусо одговорија дека согласно со динамиката на преговорите меѓу работните групи, за овие теми ќе разговараат од септември.

Партиите веќе се договорија и во Собранието едногласно изгласаа да се зголеми финансирањето на партиите од буџетот, од 1.8 милиони евра на 4,5 милиони евра на годишно ниво. Со законските измени се намалува сумата која може да ја прибираат од донации од компании и физички лица.Триесет отсто од парите се наменети за малите партиите, а останатите 70 отсто за големите партии. Партиите ќе може да се финансираат и од кредити, а и да поседуваат земјиште, што не беше пракса до сега. Измени во Изборниот законик има и во делот на кампањата, со што сега рекламирањето ќе се плаќа од буџетот наместо од партиските сметки, а се наметнува и обврска ДИК да ги мониторира и интернет-порталите.

Избран е и новиот состав на ДИК, кој ќе треба да го спроведе референдумот, но бидејќи е преодно решение, има мандат од шест месеци.

Граѓаните активно да учествуваат во создавањето на кандидатските листи и самите да одлучуваат во изборот на пратениците наместо тоа да го прават партиските лидери – оваа можност ја нуди единствено преференцијалното гласање, односно пропорционалниот систем со отворените листи на гласање. Со овој модел гласачите, освен за партија, гласаат и за личност. Па, така, ако не им се допаѓа редоследот на предложените кандидати на листата, самите може да изберат кои кандидати според нив треба да ги претставуваат во парламентот. Интересен феномен е што последните кандидати на листата може да соберат најмногу гласови, повеќе и од лидерите што најчесто се носители на листата.

„Покрај гласовите за партијата, и индивидуалните гласови се мерило за влегување во парламентот, што дополнително води кон поквалитетни кандидати и поголема поврзаност меѓу пратениците и гласачите. Сега кандидатите повеќе се грижат што ќе каже раководството на партијата наместо граѓаните. Истражувањата покажуваат дека со овој модел има поголем одѕив, односно помала апатичност на изборите“, велат од МОСТ.

Европското искуство покажува дека повеќе од 80 отсто од државите го применуваат моделот на отворени листи, но со различен степен на отвореност, а некои одат дотаму што гласачите може и да допишат кандидати ако не им се допаѓа изборот.

„Странските експерти многу често досега го предлагаа тој модел, но лидерството на политичките партии претходно избегнуваше да разговара на таа тема. Отворените листи му даваат предност на квалитетот на пратениците. Може да се случи во една изборна единица со една листа, 120-тиот на листата да освои повеќе гласови од првиот. Обично лидерите се на првите места и може сериозно да дојде до промени во одредни политички структури“, вели поранешниот претседател на ДИК, Александар Новаковски.

Дека отворените листи водат кон поголема демократија и одговорност на пратениците пред гласачите, потврдуваат и самите партии, но некои од нив стравуваат од можните внатрешни несогласувања и меѓусебното ривалство во партиите. Сепак, и покрај низата предности, моделот на отворени листи, како и една изборна единица, со години не поминува во Македонија бидејќи последните одлуки на преговарачката маса повторно ги носат големите партии. Иако велат дека се „за“, ДУИ и СДСМ се правдаат со потребата од консензус за ова прашање меѓу сите големи партии, а ВМРО-ДПМНЕ како по навика одбегнува да го соопшти ставот за темите што не ѝ одговараат.

Една изборна единица или големите партии ќе се обидат да останат на шест, со што добиваат повеќе пратеници? Од СДСМ велат не отстапуваат од предлогот, кој го ветија и во предизборната програма, но се правдаат дека тоа не зависело само од нив, туку и од другите партии.

-Ние се залагаме да се трансформира сегашното гласање од неколку изборни единици во една, а граѓаните да имаат право и на преференцијално гласање. Но, за тоа да се случи, се разбира, потребна е согласност од сите партии. Сè додека ВМРО-ДПМНЕ калкулира и тактизира, немаме одговор, вели Бетиан Китев од СДСМ.

Од ДУИ бараат темелна анализа во која ќе бидат опфатени општествените карактериситки на земјата за промена на изборните единици и додаваат дека во моментов постојниот модел се покажал како попретставителен во споредба со другите изборни модели. Од ВМРО-ДПМНЕ велат не коментираат додека траат преговорите меѓу власта и опозицијата за измена на изборното законодавтсво, иако познато е од претходно, дека се декларираат да остане постојниот модел, а во пржинските преговори Груевски бараше и бонус 17 пратеници за победникот на изборите.

Големите партии бараат компромис во воведувањето изборен праг од 3%. Но, ова, според помалите партии е понедемократски од постојниот изборен систем.

Од земјите во ЕУ, Холандија и Словачка имаат една изборна единица, а од соседството Србија и Косово. Компаративните искуства покажуваат дека изборниот праг се движи од околу 1 отсто во Холандија до дури 10 отсто во Турција. Партиите кои за малку не освоија пратеничко место на изборите реагираат дека не смее да се занемарува бројот на пропаднати гласови.

Во потрагата по посоодветен модел и поверодостојна слика за приказ на расположението на гласачите во Македонија, се отвора и прашањето на отворени листи.