Серија случаи на труење пријавени во последните недели, по трагичната смрт на германско семејство кое го посети Истанбул, предизвикаа широко распространета загриженост за безбедноста на храната и предизвикаа огромни економски загуби за уличните продавачи, рестораните и хотелите во клучните туристички области. Стравот е толку голем што продажбата на улична храна во некои делови од градот падна за до 80 проценти, објавува „Хуриет дејли њуз“.

Драстичен пад на продажбата
Според Здружението на сите ресторани и туризам (TÜRES), уличните продавачи на храна во областа Бешикташ забележаа пад на продажбата на печени компири, школки и кокореч – јадење направено од јагнешки црева – за повеќе од 80 проценти во првите денови по инцидентот. Продавниците за ќебапи и пилешки донери, исто така, пријавија загуби до 25 проценти, додека онлајн нарачките за храна паднаа за речиси иста стапка.

Службеникот на TÜRES, Ридван Туршак, за „Хуриет“ изјави дека продажбата е „сè уште околу 40 проценти под нивото пред инцидентот“, додавајќи дека најостриот пад е забележан во Ортакој, дел од Бешикташ кој долго време е синоним за културата на улична храна во Истанбул.

Трагедијата што ја предизвика лавината
Кризата започна откако едно германско-турско семејство кое престојувало во хотел во населбата Фатих се разболело на 12 ноември откако јадело улична храна во Ортакој и подоцна починало, предизвикувајќи шпекулации дека контаминираната храна е причината. Иако форензичките експерти подоцна го наведоа алуминиум фосфидот што се користи во контролата на штетници на хотелот како веројатна причина за смртта, Туршак забележа дека почетниот фокус на уличната храна веднаш ја потресе довербата на потрошувачите и ги оддалечи клиентите од малите продавачи.

Здружението издаде соопштение во кое нагласува дека „не може да прифати целиот сектор за храна и пијалоци да биде доведен во прашање“, потсетувајќи дека компаниите подлежат на редовно земање примероци и инспекции. Предупреди дека неколку неусогласени установи „не треба да ја дефинираат целата индустрија“.

Трговците од Ортакој, исто така, го осудија она што го опишаа како штета на нивниот углед, велејќи дека нивниот промет се намалил за до 70 проценти. „Досега молчевме, но нема да го сториме тоа повторно“, рече адвокатот Мехмет Дервиш Јилдиз од локалното здружение на трговци, повикувајќи ги властите и јавноста да избегнуваат „вонсудско спроведување“.

Хотелите исто така се погодени
Туристичките работници велат дека хотелите исто така се погодени. Иако Здружението на мали хотели на Турција (TÜRKODER) не пријави никакви мерливи загуби, Гуркан Озџан од Здружението на турски туристички агенции (TÜRSAB) процени дека резервациите во Фатих можеби се намалиле за 10 до 15 проценти. „Настаните што создаваат перцепција на несигурност неизбежно влијаат на резервациите“, рече тој.

Новите инциденти ја продлабочуваат недовербата
Јавната вознемиреност е дополнително зголемена од неколку неповрзани случаи на труење пријавени во изминатата недела. Во истанбулскиот округ Шишли, 25 лица кои нарачале храна од истиот ресторан побарале медицинска помош поради сомневање за труење; објектот подоцна бил затворен откако инспекторите откриле дека работи без лиценца. Во населбата Бејоглу, 26-годишен инженер завршил на интензивна нега откако пиел турско кафе направено со индустриски детергент за миење садови наместо вода, претрпувајќи тешки хемиски изгореници.

Иако неодамнешните инциденти не се видливо поврзани, нивното временско поврзување ја зголемило јавната загриженост, а за многу истанбулски бизниси финансиските последици се веќе под знак прашалник.

фото: принтскрин

Меѓу 400 и 500 милијарди евра, тоа е приближно износот што Украина го потрошила за одбрана од почетокот на војната. Точните бројки веројатно нема да бидат познати во следните десет години, а ова е износот до кој може да се дојде според достапните извори на украинските министерства, со забелешка дека дел е покриен со воени или службени тајни.

Ако ги погледнеме само официјално евидентираните воени трошоци на Украина, кои се собираат и пресметуваат од SIPRI, Стокхолмскиот меѓународен институт за истражување на мирот, најважната институција што се занимава со истражување и контрола на оружјето, тие изнесуваат околу 65 милијарди евра годишно.

Сепак, бројките на SIPRI ги мерат вкупните воени трошоци (тековни државни трошоци: плати, опрема, муниција, амортизација, логистика итн.), но не ја вклучуваат директната пазарна вредност на целата опрема донирана или испорачана од сојузниците.

Украина не купува поголем дел од своето оружје
Украинскиот институт за политика наведува дека, земајќи ја предвид вредноста на оружјето и опремата добиени од партнерите, реалните воени трошоци само за 2024 година изнесувале повеќе од 125 милијарди евра, а за тековната година ќе бидат уште повисоки.

Институтот, исто така, наведува дека во 2021 година Украина потрошила 5,5 милијарди евра за одбрана, а годината потоа 44 милијарди евра, или шест и пол пати повеќе. Ова е најголемото годишно зголемување што го забележал SIPRI од неговото основање во 1966 година.

Украина ги финансира своите воени трошоци преку комбинација од сопствен буџет, меѓународна воена и финансиска помош, домашна одбранбена индустрија и воени обврзници. Не купува поголем дел од своето оружје, го добива преку помош или на кредит, додека поголемиот дел од парите ги инвестира во плати, муниција, поправки, беспилотни летала и производство на оружје.

„Украина потрошила вкупно помеѓу 100 и 120 милијарди долари“
Најголемиот донатор се Соединетите Американски Држави. Според USAFacts, САД одвоиле (одобриле, но не мора да се исплатени) 182,8 милијарди долари помош за Украина во таканаречено итно финансирање од почетокот на инвазијата до средината на оваа година. Од ова, околу 67 милијарди долари се безбедносна помош, оружје и воена опрема. Ова вклучува тенкови, артилерија, радарски системи, муниција итн.

Според Килскиот институт за светска економија, европските земји (ЕУ + други европски земји) обезбедиле 72 милијарди евра воена помош за Украина до април оваа година. Се проценува дека Украина потрошила помеѓу 100 и 120 милијарди долари сопствени пари од почетокот на војната, од кои околу 60-70 милијарди долари одат на оружје и воена опрема, а остатокот покрива широк спектар на воени трошоци.

Ова ги вклучува платите на војниците и надоместоците за опасност од борба, трошоците за логистика, гориво, поправки на опрема, комуникациски системи и радарска технологија. Исто така, вклучува поправки на инфраструктурата, снабдување на армијата со енергија, вода и храна, како и обнова на мостови, патишта и болници.

Зеленски: Ни треба финансиска помош од Европа
Значителен дел од трошоците оди и за хуманитарна помош и бегалци, милиони Украинци се раселени во земјата, а државата им обезбедува сместување, храна, здравствена заштита и образование. Трендот на меѓународната помош очигледно се менува оваа година, САД го намалуваат темпото на испораки, а европските земји преземаат водечка улога во воената поддршка, вклучително и производството на оружје во локалните индустрии.

Украинскиот претседател Володимир Зеленски постојано повторува дека ќе потроши „сè што може“ за одбраната на Украина. На конференцијата за обнова на Украина, тој го повтори ова. „Сè што се обновува, поправа и заштитува во Украина нема да ни служи само нам, туку и на Европа. Ни треба вашата директна финансиска помош за да ја преживееме оваа војна“, рече тој.

Според проценките на ММФ, Украина троши 172 милиони евра дневно за војната и засега, благодарение на меѓународната помош, сè уште може да ја финансира. „Сите ние ги плаќаме трошоците за оваа тешка војна и така ќе биде додека трае“, рече Алваро Сантос Переира, главен економист на ОЕЦД, неодамна на крајот од својот мандат.

Светската банка има три сценарија
Проценува дека војната во Украина досега ја чинела глобалната економија повеќе од два билиони долари поради зголемените трошоци и изгубените економски можности. Според четвртата „Брза проценка на штетите и потребите“ (RDNA4), која ја спроведуваат заеднички украинската влада, Светската банка, Европската комисија и ОН, се проценува дека на Украина ќе ѝ бидат потребни 524 милијарди американски долари во следните 10 години за реконструкција и закрепнување.

А станува збор за доведување првенствено на станбената, транспортната и деловната инфраструктура на нивоата од пред војната. Светската банка, која исто така управува со целиот фонд за реконструкција на Украина, презентираше три сценарија: оптимистичко, песимистичко и реалистично.

Оптимистичкото предвидува крај на војната за една или две години, постојана и предвидлива меѓународна помош (ЕУ, САД, други земји) преку грантови и поволни кредити. Приватниот сектор активно ги инвестира овие пари во реконструкцијата на индустријата, енергетиката и транспортот, а украинската администрација работи ефикасно и чесно за да обезбеди средствата да се користат ефикасно.

„Реалистичното“ сценарио предвидува уште две до три години војна
Во песимистичкото сценарио, војната трае повеќе од пет години, со континуирано оштетување на инфраструктурата. Меѓународната помош е намалена во овој период, со доцнења во плаќањата. Приватниот сектор не инвестира поради несигурност, а инфлацијата, корупцијата и административните проблеми ја намалуваат ефикасноста на користените средства.

Реалистичното сценарио претпоставува дека меѓународната помош е непредвидлива, со повремени доцнења во испораката на средствата. Приватниот сектор инвестира побавно поради несигурност и ризик, а војната трае уште две до три години, што ја забавува директната реконструкција во најпогодените региони. Сите се засноваат на идејата за интегритетот на Украина, што е можеби сценариото кое е најоддалечено од ситуацијата на терен во моментов.

фото: принтскрин

Четири лица беа убиени, а неколку други повредени во „масовните“ руски напади врз Харков, вториот по големина град во Украина, во текот на ноќта, соопштија украинските власти.

„Во тек е масовен напад врз Харков“, објави градоначалникот Ихор Терехов на Телеграм околу полноќ.

Russian forces staged a ‘massive’ drone attack on November 23 on Kharkiv, Ukraine's second-largest city, killing four people and injuring several others, officials said https://t.co/CnUVvagcJA pic.twitter.com/f9kImFtwl2

— Reuters (@Reuters) November 24, 2025

Четири лица беа убиени, рече Терехов, вклучувајќи едно лице чие тело беше пронајдено во урнатините. Дванаесет лица беа повредени, вклучувајќи две деца на возраст од 11 и 12 години, изјави регионалниот гувернер Олех Синихубов.

Пријавени се петнаесет напади во шест области на градот во североисточна Украина. Харков е оддалечен 30 километри од руската граница. Градот добро се држеше во првите недели од руската инвазија, но оттогаш е цел на секојдневни напади врз инфраструктурата и станбените области.

Во јужниот регион Дњепропетровск, во градот Марханец, две лица беа убиени во руски напади, објави гувернерот на тој регион.

фото: принтскрин