Нуклеарен физичар од Принстон, машински инженер кој работел со НАСА на производство во вселената, невробиолог од американските Национални институти за здравство, светски познати математичари и десетици експерти за вештачка интелигенција. Тоа е дел од растечкиот список на научници кои ги напуштаат САД и се преселуваат во кинески институции во последните месеци, пишува CNN.

Според CNN, најмалку 85 научници кои работеле во САД од почетокот на минатата година се преселиле на постојани позиции во Кина, а повеќе од половина од нив ќе го сторат тоа во 2025 година. Експертите очекуваат трендот да се забрза бидејќи американскиот претседател Доналд Трамп се залага за големи намалувања на буџетите за истражување и го заострува надзорот врз странските таленти, додека Пекинг инвестира повеќе во домашни иновации.

Пресврт во глобалниот одлив на мозоци
Ова е еден вид обратен одлив на мозоци, што го поставува прашањето дали САД можат да продолжат да го водат светот во привлекувањето на најдобрите научници во светот – основата на нивната глобална доминација во науката и технологијата од Втората светска војна.

Влоговите се високи: трката меѓу Вашингтон и Пекинг е околу индустриите што ќе ја обликуваат иднината – вештачка интелигенција, квантно пресметување, полупроводници, биотехнологија и воена технологија.

Администрацијата на претседателот Трамп објави драстични намалувања на федералното финансирање за истражување, ги зголеми трошоците за специјализирани работни визи, го засили надзорот врз странските студенти и научници и го користи државното финансирање како средство за притисок врз универзитетите.

Иако Конгресот се спротивставува на најрадикалните намалувања, промените веќе ги погодија американските истражувачки лаборатории и создадоа неизвесност кај научниците. Истражувачите од кинеско потекло се особено тешко погодени, бидејќи кинеските студенти со децении ја сочинуваат најголемата група доктори по наука и инженерство во САД.

Кина ја зграпчува можноста
Во јули, пратениците повикаа на оживување на контроверзната „Кинеска иницијатива“, која беше укината во 2022 година поради критиките дека поттикнува дискриминација против академиците родени во Кина.

Пекинг со години се обидува да ги врати научниците кои отишле на Запад, а додека САД наметнуваат нови ограничувања, кинеските универзитети го гледаат тоа како „подарок од Вашингтон“.

„Ќе видиме многу нови, зајакнати и подобрени програми за истражување и образование во сите области во Кина“, рече Ју Сие, професор по социологија на Принстон, кој ги посети кинеските универзитети оваа година.

Кинеските универзитети и владини програми нудат сè повеликодушни услови – стипендии од милион долари, пристап до фондови за истражување, надоместоци за домување и семејна поддршка. На пример, Универзитетот Вухан им понуди на професорите во областа на роботиката, вештачката интелигенција и сајбер безбедноста до 3 милиони јуани (повеќе од 400.000 долари) финансирање за истражување.

Растечка научна моќ
Пекинг инвестира многу во истражување и развој. Според ОЕЦД, Кина потрошила повеќе од 780 милијарди долари за наука во 2023 година, речиси колку и САД, кои потрошиле 823 милијарди долари.

Претседателот Џјинпинг минатото лето изјави дека Кина ќе стане „силна и самодоволна нација во науката и технологијата“ до 2035 година. Резултатите се веќе видливи: вселенската програма на Кина ги врати првите примероци од другата страна на Месечината, а земјата е лидер во квантните комуникации, обновливата енергија и хиперсоничното оружје. Стартапот DeepSeek ја шокираше Силиконската долина со чет-бот кој наводно е конкурент на моделот на OpenAI, но со многу помала цена.

Сепак, Кина заостанува зад САД. Експертите предупредуваат дека забавувањето на економијата на Кина и строгата контрола на Комунистичката партија врз универзитетите и индустријата ја ограничуваат слободата на истражување. Квалитетот на животот и политичката средина, исто така, играат улога во тоа што научниците одлучуваат каде да работат и да ги одгледуваат своите семејства.

Податоците покажуваат дека повеќе од 83% од кинеските доктори по наука и инженерство кои студирале во САД помеѓу 2017 и 2019 година останале во земјата во 2023 година.

„Кратковидни политики“
Некои научници кои се вратиле во Кина, како што се математичарот Јау Шинг-тунг и хемичарот Лу Вујуан, рекоа дека иако американските ограничувања можеби ги забрзале нивните одлуки, постојат и предизвици во прилагодувањето кон различен систем на финансирање и академска култура.

Многумина нагласуваат дека науката не познава граници и дека меѓународната соработка е од корист за целото човештво. Но, во сè понапната атмосфера на соперништво меѓу САД и Кина, дури и тој избор доби политичка димензија.

„Без сомнение, кратковидните политики на сегашната администрација ја задушија меѓусебно корисната соработка меѓу американските и кинеските научници“, рече Лу, кој се пресели во Фудан во Шангај по две децении на Универзитетот во Мериленд.

„Иронијата е во тоа што штетата нанесена на САД е веројатно многу поголема отколку на Кина, бидејќи Кина брзо и самоуверено се издига за да стане научна и технолошка суперсила“.

Фото: принтскрин