Свет
Њу Делхи е најзагадениот мегаград во светот: „Тоа е најголемата закана за здравјето“
Загадувањето на воздухот е поопасно за здравјето на просечниот човек на Земјата од пушењето или алкохолот, а заканата се влошува во нејзиниот глобален епицентар, јужна Азија, додека ситуацијата во Кина бргу се подобрува, покажа студија објавена денес.
Сепак, финансирањето, за да се одговори на тој предизвик, е дел од сумата посветена на борбата против заразните болести, според студијата на Институтот за енергетска политика на Универзитетот во Чикаго.
Нејзиниот годишен извештај за Индексот на животен квалитет на воздухот покажа дека загадувањето на воздухот со ситни честички, како што се оние од возилата и индустриските издувни гасови, шумските пожари и друго, останува „најголемата надворешна закана за јавното здравје“.
Доколку светот трајно ги намали овие загадувачи во согласност со границите на нивните нивоа во воздухот поставени од Светската здравствена организација (СЗО), просечниот човек би додал 2,3 години на својот животен век.
Ситните честички се поврзани со белодробни заболувања, срцеви заболувања, мозочни удари и рак.
За споредба, тутунот го скратува животниот век во светот за 2,2 години, а неисхранетоста на децата и мајките е одговорна за намалување на очекуваниот животен век за 1,6 година.
Азија и Африка го носат најголемиот товар, но имаат една од најслабата инфраструктура за обезбедување навремени и точни податоци на граѓаните.
Целиот континент Африка добива помалку од 300.000 долари за борба против загадувањето на воздухот.
„Постои длабока неповрзаност помеѓу тоа каде е најлошо загадувањето на воздухот и каде ние, колективно и глобално, користиме ресурси за да го решиме проблемот“, изјави за АФП, Криста Хасенкопф, директорка на програмите за квалитет на воздухот во Институтот за енергетска политика на Универзитетот во Чикаго.
Иако постои меѓународно партнерство за финансирање наречено Глобален фонд, кој издвојува 4 милијарди долари годишно за ХИВ/СИДА, маларија и туберкулоза, не постои еквивалент за загадувањето на воздухот.
„Сепак, загадувањето на воздухот го намалува животот на просечниот човек во Демократска Република Конго и Камерун повеќе години отколку ХИВ/СИДА, маларија и други здравствени закани“, се вели во извештајот.
На глобално ниво Јужна Азија е најтешко погодениот регион.
Бангладеш, Индија, Непал и Пакистан се соодветно четирите најзагадени земји во однос на годишните просеци на фини честички во однос на бројот на жители, кои се детектирани од сателити и дефинирани како честички со дијаметар од 2,5 микрона или помалку.
Концентрациите на загадувањето на воздухот потоа се внесуваат во метриката, која го пресметува нивното влијание врз очекуваниот животен век.
Жителите на Бангладеш, каде што просечните нивоа на ПМ 2,5 беа 74 микрограми на кубен метар, би добиле 6,8 години живот доколку се доведат до насоките на СЗО од 5 микрограми на кубен метар.
Главниот град на Индија, Њу Делхи, е најзагадениот мегаград во светот, со годишен просек од 126,5 микрограми загадување со честички на квадратен метар.
Кина, од друга страна, „постигна извонреден напредок во однос на војната против загадувањето на воздухот“, која почна во 2014 година, рече Хасенкопф.
Загадувањето на воздухот во таа земја се намалило 42,3 отсто меѓу 2013 и 2021 година.
Доколку се одржи постигнатото, просечниот кинески граѓанин ќе може да живее 2,2 години подолго.
Во Соединетите Американски Држави, законодавните мерки, како што е законот за чист воздух, помогнаа да се намали загадувањето 64,9 проценти од 1970 година помагајќи им на Американците да живеат 1,4 година подолго.
Но, зголемената опасност од шумски пожари поврзани со потоплите температури и посувите услови поради климатските промени предизвикува скокови на загадувањето од западниот дел на САД до Латинска Америка и Југоисточна Азија.
На пример, сезоната на шумски пожари во Калифорнија во 2021 година резултира со тоа што округот Плумас доби повеќе од петпати поголема просечна концентрација на фини честички од упатствата на СЗО.
Приказната за подобрување на загадувањето на воздухот во Северна Америка во последните децении е слична на Европа, но сè уште има големи разлики меѓу Западна и Источна Европа, а Босна и Херцеговина е најзагадена земја на континентот. Босна и Херцеговина е на 27. место со евентуална добивка од 1,84 година живот со подобрување на квалитетот на воздухот.
На врвот во Европа, покрај најдобриот Исланд, кој на 221. место и ги исполнува упатствата на СЗО, се и земјите како Финска, Шведска и Норвешка, кои се на 182., 181. и на 180. место и чии жители би добиле од 0,01 до 0,06 години живот за овие земји да се усогласат со препораките на СЗО.
Австралија е рангирана на високото 241. место за чист воздух.
Многу острови, како Аруба, Бахамите, Фиџи, Гуам, Сејшелите, се најдобри во светот.
©Makfax.com.mk Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење.
Свет
Поларен вртлог носи „декември за паметење“
Поради невообичаено рано затоплување на стратосферата, на прагот е да почне значително нарушување на поларниот вртлог. Прогнозите покажуваат дека поларната циркулација ќе „се сруши“ во втората половина од месецот, носејќи студено време и снег низ Соединетите Американски Држави и Канада, додека последиците за Европа засега се помалку јасни.
Поларниот вртлог е еден вид „чувар на студот“, кој го држи во поларните региони додека е силен. Меѓутоа, кога е нарушен или „срушен“, студениот воздух може да „излезе“, создавајќи вистинско зимско време во областите со средна географска ширина.
Како што пишува „Severe Weather“, поларниот вртлог би можел да создаде „декември за паметење“, а не е невозможно да има многу снег на католичкиот и на православниот Божиќ.
Eyes are on the potential for a stratospheric warming event over the coming weeks.
This winter weather wildcard will probably link to the troposphere and contribute to surges of below-average temperatures in the United States during December, with unusual warmth in the Arctic. pic.twitter.com/v9yTE8e6tS
— Ben Noll (@BenNollWeather) November 10, 2025
Најновата анализа покажува дека поларниот вртлог моментално има нормална големина, убава кружна форма и работи околу својата долгорочна просечна јачина. Иако поларниот вртлог изгледа стабилен на ова ниво на стратосферата, воочливи се првите знаци на проблеми. Се формира област со висок притисок, а слаб бран на топлина е веќе видлив во надворешните слоеви.
Најновите прогнози покажуваат дека врвот на нарушувањето ќе се случи на крајот на овој месец, околу 26 ноември.
Ненадејно затоплување на стратосферата се случува во средината до крајот на зимата. Сепак, оваа година, прогнозите покажуваат невообичаено рано затоплување на стратосферата, токму на време за да влијае на почетокот на метеоролошката зима, пишува „Severe Weather“.
BREAKING:
Long-range models are signaling the potential for an exceptionally cold and snowy December across the Eastern U.S. ❄️
A major stratospheric polar vortex collapse appears increasingly likely – a pattern shift that could supercharge the chances of a classic White… pic.twitter.com/5YNlb1NVqg
— Connor's Climate Corner (@ClimateCornerHQ) November 7, 2025
Поларниот вртлог носи уште еден проблем, особено за жителите на САД, Европа и Кина – сметките за електрична енергија и гас би можеле нагло да се зголемат во текот на зимата, бидејќи се очекува оваа сезона да биде постудена од претходните години, а потрошувачите и бизнисите се веќе преоптоварени, пишува „Блумберг“. Се додава дека побарувачката за електрична енергија во Америка веќе брзо расте.
Во Европа, додека метеоролозите и главните временски модели предвидуваат блага зима, постојат сè повеќе докази дека релативно благите услови би можеле да бидат нарушени од чести студени периоди, особено во северните и централните региони.
Германија, на пример, влегува во зимската сезона 2025/26 со значително пониски залихи на природен гас отколку минатата година, што предизвикува стравувања за нејзината способност да управува со флуктуациите на побарувачката во наредните месеци, според анализата на „Блумберг“.
Свет
Обдукцијата на мајката и двете деца затруени во Истанбул не ја откри причината за смртта, во болница примени уште двајца туристи од истиот хотел
Случајот со смртоносното труење на германското семејство во Истанбул станува сè помистериозен. Во саботата во болница биле примени уште двајца туристи од истиот хотел, а полицијата уапсила уште тројца осомничени поврзани со употреба на хемикалии во објектот.
Според информациите од обвинителството, уапсени се сопственикот на хотелот, синот на сопственикот на фирмата за дератизација и вработениот кој бил задолжен за прскање со хемикалии. Вкупниот број уапсени сега е седум. Истрагата опфаќа земање примероци од водата за пиење и анализа на надзорните камери, а утврдено е дека една соба на приземјето била дезинфицирана со хемикалии.
Двајцата нови туристи кои се хоспитализирани се, според турскиот дневен весник Cumhuriyet, Италијанец и Мароканец.
Според извештајот на CNN Türk, хоспитализираните туристи, исто како и германското семејство, консумирале иста храна на исти места и пиеле исклучиво пијалоци во стаклени шишиња во хотелот. Загонетно е што еден турист кој престојувал во истата соба немал никакви симптоми, иако јадел и бил со нив цел ден.
Семејството од Хамбург дошло во Турција на седумдневен одмор. Нивниот престој завршил трагично: таткото, мајката и двете деца биле примени во болница доцна вечерта на 13 ноември со симптоми на труење. Мајката и децата починале, додека таткото преживеал и продолжува со лекување.
Полицијата испитува дали школките што семејството ги јадело можеле да бидат причината за труењето. Откако и други гости на хотелот беа хоспитализирани, се сомнева дека причината можеби лежи во самиот хотел. Според информациите на BILD, хотелот нема ресторан и не служи појадок.
Обдукциите на децата покажале црвенило во желудникот и локални крварења на ѕидот на стомакот. Кај мајката биле пронајдени и чирови на желудникот и сериозни внатрешни крварења. Крајната причина за смртта сè уште не е утврдена, а земени се примероци за понатамошни анализи.
Регион
Српската министерка за енергетика понуди оставка поради санкциите врз НИС
Владата на Србија денеска одржа вонредна седница поради американските санкции врз НИС.
Министерката за енергетика, Дубравка Џедовиќ Хандановиќ, понуди оставка.
„Се подготвивме за непредвидливи ситуации, за да можеме да реагираме. Сепак, мора да ги задржиме нашите резерви. Како министерка за енергетика, ве известувам дека е невозможно да се води овој ресор во ситуација кога НИС е под санкции. Подготвена сум да поднесам оставка, бидејќи не гледам начин на кој можеме да ја надминеме ситуацијата. Без рафинеријата во Панчево нема живот за нас. Таа е од витално значење за граѓаните и економијата. Можеме да чекаме три или четири дена, но не повеќе од тоа, бидејќи нема прилив на сурова нафта“, кажа Џедовиќ Хандановиќ.
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, оцени дека Србија „страдала како трева во судир на слонови“ во оваа криза, а министерот за финансии, Синиша Мали, нагласи дека земјата нема избор и дека ситуацијата ја загрозува економската стабилност и перспективите за инвестиции.
Седницата ја следеа претседателката на Собранието Ана Брнабиќ, министри и директори на јавни претпријатија.
САД испратија одговор на барањето што руските сопственици на Српската нафтена индустрија го испратија до американскиот OFAC на 11 ноември, со кое се бара продолжување на лиценцата за работа, врз основа на преговори со трета страна, а кое Србија официјално го поддржа.
Во барањето се наведува дека руската страна е подготвена да ја отстапи контролата и влијанието врз компанијата НИС на трета страна. Ова сега е одбиено.
САД воведоа целосни санкции врз НИС поради нејзиното мнозинско руско сопствеништво на 9 октомври.

