Петина од украинската територија е под руска окупација, а голема карта која тоа подрачје го прикажува со црвена боја беше поставена во Овалната соба за време на разговорите на претседателот Доналд Трамп со Володимир Зеленски во понеделникот, пишува Би-Би-Си.

„Претпоставувам дека сите ја видовте картата“, рече Трамп за Fox News во вторникот. „Голем дел од територијата е заземен.“

Пораката на Белата куќа до Украина е јасна – таа земја е изгубена и време е да се разгледа територијален компромис со Владимир Путин, или како што некои го нарекоа, размена на територии.

Сепак, тимот на украинскиот претседател Зеленски на средбата донесе своја сопствена карта. Зеленски подоцна изјави дека за време на разговорот со Трамп „се борел со тоа што е на таа карта“, објаснувајќи „кој што контролира – не според гласини, туку во реалност“.

Иако Зеленски сметал дека успеал да исправи одредени погрешни перцепции, до вторникот гледиштето на Трамп останало непроменето. Било јасно, рече тој, дека руската сила е „очигледно многу помоќна“. На прашање за ставот на европските лидери околу размена на територии, рече: „Сега зборуваат за Донбас, но Донбас моментално… 79% е во сопственост и под контрола на Русија.“

Пред почетокот на војната во 2014 година, украинскиот рударски регион Донбас учествувал со околу 16% од економското производство на земјата. Путин наводно му рекол на Трамп дека ја сака целата област Донбас како дел од мировниот договор, што би му заштедило значителни ресурси.

Војна со бројки и проценти

Зеленски откри дека ги оспорил и процентите на картата на Белата куќа кои прикажувале руска контрола врз низа украински региони: 99% од Луганск, 76% од Доњецк, 73% од Запорожје и Херсон, 4% од Харков и 1% од Суми и Миколаев. Анализа на Американскиот институт за проучување на војната (ISW) дала слични бројки, а разликите можат да произлегуваат од различни методологии.

И покрај руските бројки, во утврдените градови Краматорск и Словјанск во Доњецкиот регион и понатаму живее голем број жители. Локалните власти наведуваат дека околу 242.000 луѓе живеат во области под украинска контрола во регионот, и ниту еден украински лидер не би разгледувал предавање на територии на Москва.

Состојбата на терен

Според картата што Зеленски му ја покажал на Трамп, Русија во изминатите 1000 дена успеала да окупира помалку од 1% од украинската територија. Украинската група DeepState наведува дека станува збор за 5.842 квадратни километри од ноември 2022. Иако Русија направила напредок во последните неколку месеци, пошироката линија на фронтот малку се поместила од почетокот на војната.

Одбранбениот аналитичар Конрад Муѕика истакнува дека руското напредување се забрзало на исток околу Купјанск и Кремина. Како причини ги наведува недостигот на украинска работна сила и зголемената руска употреба на дронови. „Гледаме многу повеќе пожари, а Украинците всушност не се во можност да распоредат доволно пожарникари за да ги изгаснат“, изјави тој за Би-Би-Си. Според него, Русија успева да регрутира 30–35 илјади војници месечно и, и покрај тешките загуби, гради големи резервни сили.

Две карти, две реалности

Сепак, брзите руски придобивки на исток не се пресликале на други подрачја. Обидот за руски пробив кај Добропоље во Доњецкиот регион минатата недела беше успешно одбиен. Според неодамнешната проценка на разузнавачката служба на Обединетото Кралство, на руските сили, врз основа на досегашното темпо на напредување во 2025 година, би им требале уште 4,4 години само за заземање на регионите Луганск, Доњецк, Запорожје и Херсон.

Токму тоа го објаснува сосема различното гледање на Трамп и Зеленски кога ги разгледуваат картите на фронтот долг 1200 км. И покрај разликите, Зеленски на крајот од разговорот му рекол на Трамп: „Ви благодарам за картата, патем, беше одлична. Размислувам како да си ја вратам територијата.“

Безбедносните гаранции за Киев се клучно прашање во напорите да се прекинат борбите во текот на тековната руска инвазија врз Украина, а специјалниот пратеник на Белата куќа, Стив Виткоф, сега го стави терминот „сличен на Член 5“ во центарот на вниманието.

Виткоф на 17 август за „Си-ен-ен“ изјави дека за време на самитот на Алјаска било договорено дека Вашингтон и неговите сојузници можат да ѝ понудат на Украина „револуционерни“ гаранции во форма на „заштита слична на Член 5“, иако не откри детали, пишува РСЕ.

Тој рече дека, по средбата на претседателот Доналд Трамп со Владимир Путин, Русија нема да има забелешки за ова како дел од можен мировен договор.

Таканаречениот договор за Член 5 изгледа дека го позајмува концептот на колективна одбрана за примена надвор од системот на НАТО-договорот. Тоа не би ја направило Украина членка на НАТО – нешто што Трамп посебно го исклучи.

Исто така, тоа не би барало автоматски интегрирани структури на алијансата; наместо тоа, би бил пакт скроен по мерка, кој би го креирале земјите подготвени да го потпишат.

Што би можело да значи „како Член 5“

Секој паралелен систем за Украина целосно би зависел од текстот за кој страните би се договориле.

Важно не е името, туку ситните букви: кој на што се обврзува и колку брзо и силно е подготвен да делува доколку Украина повторно биде нападната.

Фразата потекнува од Член 5 на основачкиот договор на НАТО – клучната клаузула која вооружениот напад врз една членка го третира како напад врз сите.

Спротивно на вообичаеното мислење, тоа не ги обврзува членките на НАТО да интервенираат целосно воена за поддршка на друга членка доколку таа е нападната.

Она што е напишано е дека секоја членка на НАТО „ќе ѝ помогне на нападнатата страна или страни така што веднаш, индивидуално и во соработка со другите страни, ќе преземе мерки што ги смета за неопходни, вклучувајќи и употреба на вооружена сила“.

Од основањето на НАТО во 1949 година, Член 5 е применет само еднаш – по нападите на 11 септември. Тој чекор покрена операции и мерки за поддршка од алијансата, иако постоеја разлики во обемот и тајмингот на придонесите.

Скептицизам и сеќавања на неисполнети ветувања

Токму овие специфики го поттикнуваат скепицизмот

Украинците се претпазливи кон нејасните ветувања по меморандумот од 1994 година, со кој беа понудени безбедносни „гаранции“ во замена за откажување од нуклеарното оружје што Украина го наследи по распадот на Советскиот Сојуз.

Тие гаранции не успеаја да ја одвратат руската агресија.

А скептични не се само Украинците. Полскиот министер за надворешни работи, Радослав Сикорски, забележа дека проблемот на Киев не е недостатокот на гаранции, туку нивното непочитување.

„Од 1994 година, Украина веќе имаше гаранции за независноста и неповредливоста на своите граници, вклучително и од Русија. На 22 април 2004 година, Владимир Путин свечено го ратификуваше Договорот за руско-украинската граница. Доволно е само да се почитуваат и војната е завршена“, напиша тој на мрежата X.

Поддршка од ЕУ

Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, во меѓувреме го поздрави предлогот и рече дека Европската унија е „подготвена да го направи својот дел“.

„Како што често сум говорела, Украина мора да стане железен дикобраз, несварлив за потенцијалните освојувачи“, рече таа.

Геополитички парадокс

Геополитички гледано, предлогот претставува парадокс. Ако гаранциите навистина го одразуваат одвраќачкиот ефект на НАТО, зошто Кремљ би ги прифатил? Еден можен одговор е дека Москва може да ги смета гаранциите надвор од НАТО за помалку автоматски или обврзувачки од членството во алијансата, или како попреговорливи по обем и географија.

Кога на „Си-ен-ен“ експлицитно го прашаа дали Русија би дозволила да се реализираат „гаранции како од Член 5 на НАТО“, Виткоф одговори: „Она што го кажав е дека постигнавме договор САД и другите европски земји ефективно да понудат формулација слична на Член 5 за безбедносни гаранции.“

Од друга страна, ако гаранциите се ублажат за да се добие руска согласност, тие ризикуваат да не одвратат никого – а најмалку Москва.

Американскиот државен секретар Марко Рубио ќе ја води работната група која ќе изработи предлог за безбедносни гаранции за Украина, потврди висок функционер на Белата куќа и уште еден извор запознаен со плановите за „Си-ен-ен“.

Рубио, кој во моментов ја извршува и функцијата привремен советник за национална безбедност, ќе соработува со европски советници за национална безбедност на предлог со кој би ѝ се гарантирала одбрана на Украина доколку таа се согласи на договор со Русија за завршување на војната. Прв за ова извести „Аксиос“, кој објави дека Рубио ќе ги води разговорите.

Според изворите, во следните денови ќе се одржат низа состаноци на кои ќе се разговара за можните безбедносни гаранции.

Претходно, американскиот претседател Доналд Трамп ја отфрли можноста за испраќање американски сили на украинска територија како дел од мировните планови, но не ги исклучи другите форми на американска поддршка.

„Претседателот разбира дека безбедносните гаранции се клучни за обезбедување траен мир и им наложи на својот тим за национална безбедност да координира со нашите европски пријатели, како и да продолжи соработката и разговорите за овие прашања со Украина и Русија“, изјави портпаролката на Белата куќа Каролин Левит на брифинг.