Вооружена и маскирана група Албанци отвори оган врз припадници на српската армија во реонот на базата „Дебела Глава“, во близина на административната линија со Косово, вчера околу 15 часот, објави вечерва Радио-телевизија на Србија (РТС), а пренесе Данас.рс.

Инцидентот се случил во подножјето на брдото Шоп, каде што вооружената група испукала 15 истрели во правец на патрола на српската армија. Според РТС, во таа прилика било погодено куче кое било во непосредна близина на војниците.

По нападот, вооружената група избегала со шест џипови во правец на Косово. Базата „Дебела Глава“, во близина на која се случила пукотницата, се наоѓа во Копнената безбедносна зона.

фото: принтскрин

Владата на Србија денеска одржа вонредна седница поради американските санкции врз НИС.

Министерката за енергетика, Дубравка Џедовиќ Хандановиќ, понуди оставка.

„Се подготвивме за непредвидливи ситуации, за да можеме да реагираме. Сепак, мора да ги задржиме нашите резерви. Како министерка за енергетика, ве известувам дека е невозможно да се води овој ресор во ситуација кога НИС е под санкции. Подготвена сум да поднесам оставка, бидејќи не гледам начин на кој можеме да ја надминеме ситуацијата. Без рафинеријата во Панчево нема живот за нас. Таа е од витално значење за граѓаните и економијата. Можеме да чекаме три или четири дена, но не повеќе од тоа, бидејќи нема прилив на сурова нафта“, кажа Џедовиќ Хандановиќ.

Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, оцени дека Србија „страдала како трева во судир на слонови“ во оваа криза, а министерот за финансии, Синиша Мали, нагласи дека земјата нема избор и дека ситуацијата ја загрозува економската стабилност и перспективите за инвестиции.

Седницата ја следеа претседателката на Собранието Ана Брнабиќ, министри и директори на јавни претпријатија.

САД испратија одговор на барањето што руските сопственици на Српската нафтена индустрија го испратија до американскиот OFAC на 11 ноември, со кое се бара продолжување на лиценцата за работа, врз основа на преговори со трета страна, а кое Србија официјално го поддржа.

Во барањето се наведува дека руската страна е подготвена да ја отстапи контролата и влијанието врз компанијата НИС на трета страна. Ова сега е одбиено.

САД воведоа целосни санкции врз НИС поради нејзиното мнозинско руско сопствеништво на 9 октомври.

1990-тите требаше да бидат крај на една ера. Конвенцијата од Отава, Канада од 1997 година позната и како Договор за забрана на мини, симболизираше верување дека војните во Европа и мините што ги оставиле зад себе припаѓаат на минатото. Но кога делегатите се собраа во Загреб за конференцијата „Преиспитување на Конвенцијата од Отава 2025“ на 10-11 ноември 2025 година, стана јасно дека историјата се повторува. Разговорите не беа академски туку отсликуваа континент на кој агресијата на Русија го обнови стравот кој некогаш се мислеше дека е заборавен. Панелите се движеа низ региони и децении, но една нитка ги обединуваше: Договорот за забрана на мини се бори да ги заштити оние што треба да ги штити, исто како што Европа се соочува со најголемата војна на својата територија од 1945 година.

Европа има нова стратешка реалност

Европскиот панел се одржа рано во програмата, поставувајќи тон кој го обликуваше остатокот од конференцијата, бидејќи континентот е принуден да ги преиспита долгогодишните принципи. Финска, Полска и балтичките држави не се повлекоа од Конвенцијата лесно. Нивните одлуки, донесени во 2025 година, не беа идеолошки гестови туку реакции на драматична промена во европската безбедносна средина. Борис Немировски од Германија, кој е добро запознаен со германските политички дебати и украинските реалности, објасни дека Берлин сè уште ја поддржува Конвенцијата, но се бори со нејзините ограничувања.

„Овој договор беше замислен како поствоен инструмент создаден за елиминирање на стоковите резерви и координирање на нивно расчистување. Не го предвиде ’опсегот и природата на конфликтите во дваесет и првиот век’, ниту современите оружја како ’летачки мини’, експлозивни дронови и боеви средства што се распрскуваат со ракети. Ништо во оригиналната дефиниција на Конвенцијата не ги покрива овие уреди“, потенцираше Немировски.

Беше забележано дека државите агресори можат да ги искористат овие празнини бидејќи технологијата се развива побрзо од договорите и, ако дефинициите не се ажурираат, државите кои ги прекршуваат правилата секогаш ќе бидат чекор пред останатите.

Украина: Држава што живее во реалност од која Европа се плаши

Ако европската сесија го објасни стратешкиот пресврт, украинскиот панел го откри човечкиот товар кој го движи тоа. Ниту една земја не ги почувствувала последиците од руското минирање поинтензивно од Украина. Руслан Мисиунија, од Харковскиот регионален центар за дејствување против мини, го опиша својот роден крај, каде што цели пејзажи сега се сомнителни. Од 2022 година, се регистрирани 950 инциденти со експлозивни материјали кои ги засегнале цивилите низ Украина, од кои една третина во Харков — 426 лица повредени, 99 загинати.

„Цели села се празни,“ рече тој. „Луѓето премногу се плашат да се вратат, знаејќи дека заканата може да се врати.“ Тој зборуваше за родители кои не можат да ги пуштат своите деца да се играат надвор. „Живееме со постојан страв.“

Тој зборуваше за деминери кои чистат игралишта, земјоделски полиња и патишта под постојана закана од повторно контаминирање со нови борби. Опасноста не е само физичка, таа ја обликува миграцијата, економијата и психологијата. „Луѓето се плашат да се вратат дома не затоа што војната продолжува, туку затоа што мините ќе останат долго по завршувањето на војната.“

Јури Худименко, украински ветеран, го опиша моралниот дисбаланс во срцето на актуелната политика. „Украина ја потпиша Конвенцијата од Отава и уништи над три милиони мини,“ рече тој. Русија, која никогаш не потпиша, „го игнорираше меѓународното право, го прошири својот арсенал и стана агресор.“ Кога мирољубивите земји се воздржуваат, но немаат начин да го воздржат агресорот, предупреди Худименко, „станува нерамноправен систем – правда без заштита.“

Тој кажа дека ако светот сака правилата да имаат значење, потребни му се „инструменти за спроведување — меѓународна полиција“ способна да ги држи прекршителите одговорни.

Пратеничката Ана Скорогод објасни дека Украина донела одлука да се повлече од Конвенцијата на 15 јули. „Конвенцијата не прави разлика помеѓу агресор и жртва“, рече таа. Русија минира „над 20 проценти“ од Украина, а притоа одбива одговорност, но се очекуваше Украина да ги следи ограничувањата што ја ослабуваа нејзината одбрана и потоа „да ја преземе одговорноста за деминирање“. Таа го нарече тоа „морална апсурдност: Русија создава проблем, а даночните обврзници во светот плаќаат за да се поправи“. Нејзината поракa беше јасна: „Жртвата не може да биде одговорна на исто рамниште како агресорот.“

Таа предупреди дека ако договорот не направи разлика помеѓу одбрана и агресија, ризикува да стане ирелевантен во реални конфликти. Нејзиното предупредување силно одекна кај европската публика загрижена за следниот потег на Русија.

Азербејџан: Паралелна трагедија на Кавказ

Конференцијата потоа се пресели на Кавказ, каде што искуството на Азербејџан даде остра паралела со Украина.

Хафиз Азимзаде од АНAМА зборуваше како официјален претставник и како преживеан. Тој ја загуби ногата во 2021 година додека проверуваше бунар за вода во ослободениот округ Агдам во Азербејџан.

„Ова не беше бојно поле“, рече тој. „Тоа беше цивилна инфраструктура — насилно минирана за да загинат цивилите кои ги поправуваа своите заедници. Тоа беше тероризам со мини, а не војување.“

Тој опиша враќање во регион каде ерменските сили минирале патишта, бунари, гробишта, земјоделски површини и центри на села во текот на три децении окупација.

Азербејџан проценува дека постојат повеќе од еден милион мини на над 10.000 квадратни километри. Истото така, речиси еден милион бегалци сè уште не можат да се вратат во своите домови затоа што територијата останува густо минирана од ерменските вооружени сили и сепаратисти.

Иако контекстот се разликува од Украина, поширокиот образец е ист: мини користени од окупаторските сили, жртвите кои го носат товарот, агресорите кои избегнуваат одговорност.

„Сè додека не се отстрани последната мина,“ рече Азимзаде, „треба да се повикаат на одговорност тие кои ги поставиле.“

Хрватска: Долг пат кон статус без мини

Специјалистот за деминирање Жељко Ромич се присети на огромната мобилизација која беше потребна по Балканските војни. Хрватска се соочуваше со планински терен, густа вегетација и дури активни мини од Втората светска војна. Денес, по три децении систематска работа, земјата очекува да биде прогласена за место без мини во 2026 година.

Сепак, Лука Бебиќ, поранешен министер за одбрана, предупреди да не се претпоставува дека работата е навистина завршена. Некои региони ќе останат под планирани напори за деминирање до 2036 година.

Хрватска уништи речиси 200.000 противпешачки мини, рече тој, но трошокот во време, пари и човечки животи беше огромен. Тој исто така предупреди дека кога европските држави ќе се повлечат од Конвенцијата, пораката за остатокот од светот е длабоко штетна. Конвенцијата, рече тој, „беше напишана за друга ера“ и сега се соочува со притисок бидејќи големите сили како Русија, Кина, Индија и Соединетите Американски Држави никогаш не се приклучиле, додека некои европски држави повторно го разгледуваат членството.

Тој праша: „Ако нации кои некогаш беа шампиони на меѓународното право сега се дистанцираат, која порака тоа ја испраќа до остатокот од светот?“

Молдавија: Растојание помеѓу законот и технологијата

Молдавската перспектива, презентирана од Сергеј Чиливник, истакна уште една слабост: Конвенцијата ги регулира само нејзините учесници.

„Документот јасно ги дефинира обврските на своите членови,“ рече тој, „но никаде не прецизира каква одговорност се применува на земјите што не се приклучиле.“

Токму овие непотписници се оние што сега „создаваат глобални закани“.

Чиливник исто така опиша нови опасности: антитенковски мини и друга муниција модифицирана за антипристанишни цели, замаглувајќи ги разликите врз кои се темели договорот. Тој повика на меѓународна работна група која ќе ја преиспита Конвенцијата „и ќе развие конкретни предлози“, напомнувајќи дека современите конфликти бараат механизми што се применуваат „без разлика дали една земја ја потпишала или не“.

Африка: Најстарите приказни и најновите рани

Последните панели се преселија во Африка, каде говорниците опишаа и минирани полиња од колонијалната ера и современи востанија. Садик Гарба Шеху од Нигерија испорача моќно потсетување дека милиони мини закопани во Африка биле поставени од странски армии. Во Алжир, Тунис и Мароко, Франција остави смртоносни бариери кои се протегаат на стотици километри.

„Колонијалните сили извезуваа оружје, не одговорност,“ рече тој, забележувајќи дека Алжир самостојно расчисти повеќе од осум милиони мини.

Кризата во самата Нигерија е понова. Мини од граѓанската војна во Биафра сè уште ги повредуваат цивилите, додека Боко Харам и ИСИС поставуваат импровизирани мини без мапи.

Од 2016 година, речиси четири илјади Нигеријци се убиени или повредени.

Шеху тврди дека договорот мора да вклучува принцип на одговорност сличен на климатската политика: „минерот плаќа“.

Од Мавританија, полковникот Мухамеду Бахам Мохамед Лагдаф додаде дека мини кои чинат 5 долари за производство чинат 500 долари за отстранување, товар кој сиромашните држави не можат да го изнесат сами. Мавританија има за цел да биде слободна од мини до 2028–2029 година, но ѝ е потребна постојана меѓународна поддршка. Тој ги бранеше хуманитарните темели на договорот, но рече дека тој мора да стане универзален за да успее.

Конвенцијата од Отава треба да се ажурира

Конвенцијата од Отава денес се појавува како договор заглавен помеѓу своите хуманитарни корени и суровата реалност на современите конфликти. Војната на Русија ја промени перцепцијата на заканата во Европа, поттикнувајќи повеќе држави повторно да ги разгледаат долгогодишните забрани. Во исто време, сведоштвата од Украина, Азербејџан, Хрватска, Молдавија, Нигерија и Мавританија нагласија дека мините не се теоретски опасности — тие се дневни, смртоносни пречки за животот, економскиот напредок и животната средина.

Сепак, ниту еден говорник не се залагаше за напуштање на Конвенцијата. Наместо тоа, тие повикаа на нејзина трансформација: ажурирање на дефинициите, создавање одговорност за агресорите и колонијалните сили, признавање на разликата помеѓу одбраната и агресијата, и воспоставување механизми кои функционираат без разлика дали една држава ја потпишала спогодбата или не.

Фото и текст: Марија Когановиќ