Македонија
Сеизмолошката опсерваторија опстојува со добра волја на вработените

Ретко кој од граѓаните, па и скопските таксисти, знае каде се наоѓа Сеизмолошката опсерваторија во Скопје, иако инстуцијата е основана и се наоѓа на истото место од 1957 година. За да стигнете до таму треба да ги поминете кривулестите патчиња на североисточниот дел на Водно, а потоа да поминете низ неасфалтиран пат.
Пишува: Фросина Факова – Серафиновиќ
Објектот е стар и речиси воопшто нереновиран од неговото основање. Локацијата на опсерваторијата ја избрал познатиот југословенски сеизмолог, Јеленко Михајловиќ. Требало да биде далеку од градот за да не се бележат евентуални амбиентални вибрации кои би создале лажна слика за јачината на земјотресот.
Опсерваторијата е направена на висечки под, под него има уште четири метри надолу, така што целиот сеизмограф е во допир со консолидирани стени, кои не се во контакт со почвениот слој којшто може да ги зголеми осцилациите во време на земјотрес.
Опсерваторијата ја посетивме неколку дена по силниот земјотрес што се случи во Скопје со магнитуда од 5,3 степени според Рихтеровата скала. Таму нé пречекаа три жени, вработени во Опсерваторијата како сеизмолози кои седеа пред екраните и ги анализираа добиените податоци за регистрираните земјотреси кои неколку дена го тресеа Скопје. Токму кон овие три жени, особено кон раководителката на Опсерваторијата, Вера Чејковска беа вперени очите на јавноста во неделата и неколку дена потоа. Тие беа единствената надеж за скопјани, да ги смират во налетот на паника од потресот, да им кажат колку степени бил земјотресот и дали ќе има други земјотреси, кога конечно ќе се смири скопското тло.
Овој град досега трипати се уривал, во 518 година, во 1955 година и во 1963 година. Како што објаснува раководителката Чејковска, скопското епицентрално подрачје е едно од триесетте епицентрални подрачја во Македонија и едно од поактивните. На територијата на целата скопска котлина има една мрежа на раседи, земјотресни жаришта од кои многу се активни, а најризичен е скопско–ќустендилскиот расед. Има раседи кои го сечат овој расед и се, исто така, тектонски и сеизмички активни.
Иглата излетала од сеизмографот за време на катастрофалниот земјотрес
Катастрофалниот земјотрес од 1963 година, за кој има живи сведоци, сеизмолошката опсерваторија го дочекала со механичките сеизмометри, првите што биле поставени при основањето на Опсерваторијата. Овие сеизмометри се механички инструменти без каква и да е електроника внатре. Има физичко нишало тешко 450 килограми и на него е ставена игла, а долу на цилиндер кој се врти, е ставена начадена хартија. Кога ќе се случи земјотрес, целото куќиште на сеизмографот се тресе, а нишалото извесно време останува мирно и така се бележи тресењето на тлото.
Механички сеизмометар кој работел за време на катастрофалниот земјотрес
Кога се случил силниот земјотрес работел едниот од двата механички сеизмографа, но од јачината на земјотресот излетала иглата и скопската опсерваторија нема запис од овој земјотрес. Записи биле донирани од други опсерватории, а во целата паника и хаос тогашниот директор на Опсерваторијата оспособил еден од сеизмографите за да се следат другите земјотреси.
Во инструменталната сала во Сеизмолошката опсерваторија се сите генрации на сеизмолошки инструменти, и тие што се употребуваат и тие што не се употребуваат. По катастрофалниот земјотрес механичките сеизмографи се заменети со инструменти од втората генерација, пасивни електромагнетни сеизмометри со галванометриска регистрација со проект од Академијата на науки на тогашниот Советски сојуз.
Овие сеизмометри се користеле до крајот на седумдесеттите, почетокот на осумдесеттите години, кога почнува развојот на пасивни сеизмометри со дигитална регистрација. Овие сеизмометри почнуваат се користат во Македонија во деведесеттите години. Од средината на деведесеттите години, некаде од 1995 година, во функција влегуваат активните сеизмометри кои ги бележат добро сите сеизмички бранови со сите периоди. Тие се поврзани во телеметриска мрежа со околните сеизмолошки станици и сите осцилации се бележат на екран. Во 2011 година Опсерваторијата добила два најсовремени сеизмометри, еписензори, но тие не се користат, бидејќи нивното активирање и поврзување со нови дигитајзери мора да го направат самите конструктори.
„Не сме биле во финаниска можност да го донесеме конструкторите кои може да ги оспособат еписензорите. Едниот еписензор функционира посредно, односно записите се праќаат во Виена, каде опсерваторијата има лиценца да ги обработи, и потоа се враќаат во Скопје“, вели Чејковска.
Сеизмологот Јасмина Најдовска ги вчитува податоците на сеизмометрите со дигитална регистрација
Иако сега се користат сеизмометрите со дигитална регистрација, сепак опстануваат во функција и старите механички сеизмометри, во случај ако снема струја или ако се случи нешто, да се направат записи од евентуален силен земјотрес.
Во Опсерваторијата работат само четворица сеизмолози
Земјотресот којшто го погоди Скопје во неделата е најсилен земјотрес од земјотресот што се случил во 1963 година, кога цел град беше разурнат. Во изминатите години скопското епицентрално подрачје беше релативно мирно без некои посилни земјотреси. Требаше да се стресе Земјата за јавноста да дознае дека некој постојано ја следи активноста земјината кора и ги регистрира земјотресите во Македонија и во светот.
На Природно математичкиот факултет во Скопје има студиска програма по геофизика, во чии рамки е вклучена и сеизмологијата, но веќе десет години наназад нема ниеден запишан студент.
Во Опсерваторијата моментално работат четворица сеизмолози, еден инженер за сеизмолошки инструменти, хигиеничар и домаќин возач. До минатата година имало вработено и информатичар, но тој си заминал, па сега сеизмолозите се снајдуваат со она што го знаат и соработуваат со информатичарот кој си заминал, но им излегува в пресрет. Сеизмолозите мора да бидат и технички секретари и да ги покриваат сите административни потреби на Опсерваторијата.
Раководителот на Сеизмолошката опсерваторија, Професор Вера Чејковска
„Излегува дека сеизмологијата се популаризира само тогаш кога ќе настапи земјотрес, што е многу погрешно. Вие треба да се подготвувате цело време и да создавате кадар за ситуациите кога ќе настапи земјотресот. Значи младите едноставно некако го губат интересот за природните науки, ориентирани се кон професиии кои кои носат непосреден профит. Ако се распише конкурс за примање нови кадри не знаеме кој би се јавил, дали би нашле заинтересирани физичари геолози. На Универзитетот ‘Гоце Делчев’ има програма по геофизика на рударско-геолошкиот факултет, има студенти кои се таму завршени, но за жал многу од нив отидоа во странство. Од 2012 година, кога беа примени двајца магистри по геофизика, немало конкурс“, вели Чејковска која наскоро треба да се пензионира.
Една од сеизмолозите ќе замине на трудничко боледување, и со пензионирањето на раководителот, во Опсерваторијата би останале да работат само двајца сеизмолози.
Според неа мора да се примат нови луѓе кои би се обучиле и би продолжиле да работат. За да се одржува опсерваторијата и нејзините пет станици низ Македонија, потребни се најмалку 15 вработени, седум до осум сеизмолози, а останатите би биле технички персонал.
До 2002 година Опсерваторијата била директно поврзана со Министерството за финансии, но од 2002 година со донесувањето на Законот за укинување на малите буџетари, средствата се префрлаат преку Природно математичкиот факултет, преку ректоратот до Министерството за образование.
„Се покажа дека таа врска не е ефикасна и ние многу често сме се обраќале директно до Министерството за образование и мораме да кажеме дека сме наишле на добри одговори. Се префлрлија одредени средства и ќе се разгледува случајот на сеизмолошката опсерваторија за насочено финансирање, годишно финансирање директно до опсерваторијата“, вели Чејковска .
Немаат возило оти ректорот нашол ситна административна грешка
Опсерваторијата, како што вели Чејковска, е оставена на добрата волја на вработените и инвестирање од нивните мали плати. Одат на пат со сопствени пари бидејќи возилото што им го доделило Владата по иницијатива на Претседателот Ѓорге Иванов, една ипол година не се користи бидејќи ректорот Велимир Стојковски ја стопирал постапката поради ситна административна грешка.
„Добивме возило од Агенцијата за одземен имот, за што Владата донесе решение. Тоа беше упатено до ректоратот, но секако наменето за Сеизмолошката опсерваторија. Тогаш ректорот најде за сходно да се фати за еден административе наводен проблем , дека барањето за возилотот не поминало преку ректоратот. Поради тоа возилото стои и не се користи. Извесно време шоферот со неговиот автомобил го праќавме по станиците, сега колешката Драгана Черних патува дење-ноќе по планини и котлини каде што се станиците да собира податоци. И до факултет одиме со приватни возила и веќе ни се канта. Сеизмолошката опсерваторија работи со наша добра волја и со инвестирање од малите плати“, вели Чејковска.
Деканатот на ПМФ им излегува пресрет за тековни проблеми, но како што вели Чејковска нема некоја појака акција ниту од ПМФ , ниту од ректоратот. Велат дека Владата им излегува во пресрет, но за сй што им треба се обраќаат самите до нив.
Од осамостојувањето на Македонија, опсерваторијата пропаѓа, драстично е намален буџетот за научна дејност за природните и техничките науки, смета Чејковска.
„Ако во поранешна Југославија буџетот за научна дејност се движеше од еден два процентa, за развиените држави тој буџет надминуваше и до пет отсто, нашиот сега е во децимали, мислам дека 0,11 отсто. Тоа се многу малку пари за да се одржува инерсот на за наукитре и потоа новосоздадените кадри да се задржат . Тоа не е проблем само за сеизмолошката опсерваторија тука за цела наука во Македонија“, додава Чејковска.
Земјотрес не може да се предвиди, но може да се гради безбедно
Токму обединувањето на науките кои ја изучуваат оваа област, сеизмологија, инженерска сеизмологија, земјотресно инженерство и прописите за асеизмички градби ќе ги намалат последиците од евентуален силен земјотрес. „Треба да се гради безбедно на територијата на Македонија и граѓаните конечно да ја разберат појавата на земјотрес и како да се заштитат“, смета Чејковска.
Сеизмолошката опсерваторија многу често се меша со Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија.
„Јавноста го перцепира ИЗЗИС како одговорен за сите области од сеизмологијата, но тоа не е точно. Опсерваторијата е првата сеизмолошка институција, а ИЗИИС е формиран на предлог на Опсерваторијата, Владата и УНЕСКО во 1964 година како дел од градежниот факултет, а потоа се осамостои. Сеизмолошката опсерваторија е задолжена за непрекинато следење на сеизмичката активност на територијата на Македонија и пошироко, стекнување сознанија за сеизмичката активност и една многу важна обврска известување на јавноста за почувствуваниете земјотрес. Кога ќе се случи земјотрес во паниката да се каже каде е земјотресот, каде се случил, инаку можете да ја добиете целата Република на нозе. Имаме податоци наназад со децении и макросеизмички податоци кои ги имаме собрано од пред 2.030 години. Сите тие податоци ги обработуваме или сами или заедно со ИЗИИС. Нашите податоци беа користени да се состави карта на сеизмички хазард или ризик. Таква карта имаше и порано и сега таа ќе биде обновена. Врз основа на таа карта кај нив има градежници кои се обучувани во таа насока да проектираат градби отпорни на земјотрес“ вели Чејковска.
Скопското подрачје се смири, но сеизмолозите не можат да предвидат што ќе се случува.
„За жал, навистина не знаеме што нé очекува, треба да бидеме спокојни, градбите во Скопје се сигурно изградени. Граѓаните треба да се спокојни да не создаваат паника, беа дадени препораки кога ќе се случи земјотрес да си останат на местото каде што се наоѓаат, да не бегаат во лифтови, да не трчаат по скали. Е сега, ако се случи уште еден земјотрес, ќе се случи истото, градбите ќе издржат. Сега тука не знаеме за оние стари куќи градени пред земјотресот. Инаку сите градби се изградени да издржат магнитуда 6,1 како што беше скопскиот“, порачуваат сеизмолозите.
Не е точно утвдено колку време траел најсилниот земјотрес деновиве, но како што објаснува професорката, ако земјотресот го набљудувате одблиску, тој трае кратко, колку повеќе се оддалечувате од епицентаротсеизмичките бранови се подолги. Земјотресот најпрво се чувствува како вертикален удар, земјата се збива и растега, ако сте блиску до епицентарот. Ако сте далеку тресењето се чувствува како нишање.
Земјотрес сé уште со точност не може никој да предвиди, но она што произлезе деновиве како единствен заклучок е дека сеизмолозите ќе ја следат активноста земјата, но граѓаните ќе бидат безбедни единствено ако се градат објекти отпорни на земјотреси./крај/мф/ффс
Извор: Макфакс
©Makfax.com.mk Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење.

Македонија
Филипче: Граѓаните се жртви на неспособноста на Мицкоски, народот брои денови до плата

„Граѓаните пред 4 години поверуваа во лажниот маркетинг за подобар живот. Очекуваа подобар живот, а добија влада што живее во луксуз и во лажен маркетинг, далеку од народот. “, рече вечерва од Чучер Сандево претседателот на СДСМ Венко Филипче.
Тој на граѓанската трибина „Се бориме за нашиот дом“ рече дека наместо граѓаните да имаат повисоки плати и повеќе удобности тие бројат денови до следната плата.
„Пензионерите ги излажаа со формули и ветувања, работниците ги оставија без покачувања на платите, земјоделците без поддршка. Сметките растат, цените дивеат, младите си заминуваат. Секој ден е потежок од претходниот. И додека народот брои денови до следната плата, тие се расфрлаат со државни пари, летаат со приватни авиони и купуваат вина по институции. Ова не е визија, ова е небрежност и неодговорност“, рече Филипче.
Претседателот на СДСМ пред граѓаните зборуваше и за т.н економски „успеси“ на власта кои според него, граѓаните во реалноста ниту ги гледаат, ниту ги чувствуваат. Но се осврна и на економската состојба за која рече дека е сериозно загрижувачка.
„Го слушате премиерот Мицкоски од митинг на митинг зборува за некакви си економски „успеси“, мислејќи дека граѓаните не ја чувствуваат и не ја гледаат реалноста. Буџетот на државата е загрижувачки, приходите се реализирани само 70,78% од планираното, а расходите веќе достигнаа 72,82%. Ова значи дека до крајот на годината ќе недостигаат околу 1,4 милијарди евра, што значи повторно задолжување, нови оптоварувања за граѓаните или кратење на јавни услуги. Капиталните инвестиции се историско најниска реализација од и ова ќе биде повторно изгубена година за проекти кои требаше да создаваат работни места и економски раст. Јавниот загрижувачки долг расте, веќе достигна 62,9% од БДП, и во последните 14 месеци државата се задолжи за над 1,86 милијарди евра. А меѓу овие задолжувања се и 950 милиони евра коишто треба да се земат“, истакна Филипче.
За него, реалноста на граѓаните е безидејна, благодарение, како што додаде, на неспособноста на Мицкоски и неговата влада.
„По тоа и ќе остане запаметен неговиот мандат, по заеми, високи цени, ниски плати, пензии и студентски оброк. Владата се фали со бројки и ПР, но реалниот живот за семејствата и бизнисите е поинаков“, рече Филипче во Чучер Сандево.
Филипче на трибината рече дека пензионерите се најголемата жртва на лагите на ВМРО-ДПМНЕ, исто како и земјоделците, лозарите, работниците.
„Предизборно ја направија најголемата измама. Ќе растеле платите, пензиите, ќе го врателе името, ќе репреговарале за подобри позиции во Преговарачката рамка. Ветија гордост и достоинственост, а донесоа беда, сиромаштија и ја вратија режимската матрица. Пензионерите се најголема жртва на ВМРО-ДПМНЕ. И тие како и работниците, земјоделците, лозарите се измамени. Овој месец на сметките им легна покачување од само 1000 денари, што значи дека дури 90% од сите пензионери не добија 2000 кои што требаше да ги добијат со нашиот систем на пресметка. Е тоа е ВМРО-ДПМНЕ, партија на манипулатори и ПР трикови. Земјоделците ги оставија без навремени субвенции, ги скратија субвенциите, каснат со исплати, откупните цени се ниски. Фирмите чекаат поврат на ДДВ, пари кои државата мора да им ги врати. Ова не е грижа за народот. Ова е приватизација на државата“, рече Филипче.
Македонија
Меџити: Чаир не е средство за враќање на власт на оние кои денес тагуваат во опозиција и мислат дека преку победа ќе се вратат во владата

Кандидатот на коалицијата ВЛЕН за градоначалник на општина Чаир, Изет Меџити, вечерва на централниот митинг во Чаир им се заблагодари на сите активисти и граѓани за нивната постојана поддршка за време на целата изборна кампања.
„Вечерва не сум тука ниту да зборувам за нашите проекти во Чаир, затоа што, каде и да се движите низ Чаир, зборува нашата работа, зборуваат машините кои работат во нашиот Чаир. Затоа, сè што би рекол за тоа што правиме за нашиот Чаир би било помалку од она што реално се случува како промена денес во Чаир.
Вечерва на завршницата на оваа кампања, сум овде за да ви кажам дека оваа битка ги надмина димензиите на една обична локална изборна трка. Нашите политички противници сакаа да нè предизвикаат во Чаир, да нè поразат во Чаир, мислејќи дека ќе се повлечеме. Иако имавме многу момци и девојки кои ќе ја водеа оваа битка со успех, како и секогаш, јас ја прифатив оваа одговорност и побарав разбирање од пријателите во ВЛЕН за да се кандидирам лично.
Сакав честа на Чаир да ја преземам врз себе и да им покажеме на сите дека Чаир не е трамполина за спас на политичките кариери на истрошените политичари од Зајас. Чаир не е ниту средство за враќање на власт на оние кои денес тагуваат во опозиција и мислат дека преку победа во Чаир ќе се вратат во владата“
На 19 октомври, порача Меџити, некои од нив ќе бидат испратени во политичка пензија, а некои во историјата.
„Нашата победа во Чаир има врска со честа на Чаир. Затоа што јас не сум во трка со Бујар
Османи, туку со Али Ахмети од Зајас.
Втората работа што сакам да ви ја кажам е дека се вратив да се кандидирам во Чаир за да ја претворам нивната замисла за Чаир како запоставена гето општина, во Чаир од нашите соништа. Во изминатите 15 месеци во извршната власт, владата ВЛЕН насочи кон Чаир десетици проекти и околу 100 милиони евра инвестиции, со што Чаир од периферија го претвораме во центар на градот.
Битката во Чаир не е само борба за тоа кој ќе ја управува оваа општина во следните четири години. Оваа битка ќе ја одреди и политичката иднина на Албанците: дали ќе се вратат оние што владееја со ароганција и завршија на црните листи или ќе продолжиме ние да владееме со елеганција и да бидеме на светлите страници на нашата историја“, кажа Меџити.
Во Чаир, како што истакна, се води битка за сите населени места, од Липково до Струга.
„Затоа оваа кампања ја водев внимателно, со идеи и програма, а не со навреди и омаловажувања. Ја прифатив улогата на слуга на народот и подготвен сум до крај да работиме“.
Македонија
Марковски: Можеме да ставиме крај на хаосот, партизацијата, безредието и апатијата во Скопје

„Диши, диши – јавно здравје во хаотичен град“ беше последното предавање во рамки на кампањата за овие локални избори на Горан Марковски, независен кандидат за градоначалник на Скопје, поддржан од граѓанската платформа „Независни заедно“.
На овој час се дискутираше за аерозагадувањето како еден од најгорливите проблеми во Скопје.
Ирина Ангеловска, специјалист пулмолог, се осврна на причините за аерозагадувањето и последиците по општото здравје. Таа ја истакна и потребата од преземање на континуирани мерки од институциите, но и од секој поединец: носење маски, намалена употреба на штетни возила, да не се гори отпад, контрола на квалитетот на воздухот, доследно спроведување на законските решенија.
Марковски ги претстави дел од мерките за справување со овој проблем. Според него, аерозагадувањето не може да се реши преку ноќ, но можеме да преземеме мерки и политики кои ќе ни помогнат во негово намалување.
– Скопје мора да стимулира алтернативен превоз, а не возење на автомобили. Планираме воведување и набавка на еко – автобуси и такси возила. Исто така, по одредени студии имаме околу 80.000 домаќинства кои се греат на горива кои загадуваат. Овие граѓани, домаќинства мора да ги поддржиме во промената на начинот на греење, но да не ги заборавиме и другите загадувачи: индустрија, возила и сл.
Вера Јовановска Типко, специјалист психијатар се осврна на менталното здравје во еден хаотичен град. Таа истакна дека сообраќајниот хаос е еден од главните стресогени фактори и затоа е потребно дестимулирање на возењето автомобили на дневно ниво.
– Хаос, катастрофа, лудило, немир, недоверба, гнев, страв, нема спас се само дел од зборовите и фразите кои ги користат граѓаните на дневно ниво за да го опишат своето живеење во Скопје, посочи Јовановска Типко.
„Во недела можеме да ставиме крај на хаосот, партизацијата, безредието и апатијата. Гласај за 128 за градоначалник на Скопје – Горан Марковски и 35 за советничката листа за Скопје предводена од Јана Белчева Андреевска“.