Функционерите во Македонија не сакаат да ги објават во јавност анкетните листови во кои тие, пред стапувањето на функција и откако ќе заминат од неа, имаат обврска да го декларираат својот имот.

БОРБА ПРОТИВ КОРУПЦИЈАТА

Избраните и именуваните функционери во Македонија веќе три години имаат законска обврска: откако ќе стапат на некоја функцијата, треба да го пријават својот имот, но фајде од тоа во борбата против корупцијат

Функционерите во Македонија не сакаат да ги објават во јавност анкетните листови во кои тие, пред стапувањето на функција и откако ќе заминат од неа, имаат обврска да го декларираат својот имот. Функционерите немаат законска обврска да ги објават анкетните листови, но, исто така, законот не им забранува, што значи дека ако сакат да бидат транспарентни пред јавноста, можат да го сторат тоа.

Од досегашната тригодишна пракса на пополнување анкетни листови, Комисијата за спречување на корупцијата има откриено само осум индикативни примери. Во случајот на овие функционери постои основано сомнение дека во листот не го пријавиле целиот имот со кој располагале. Нивните анкетни листови се доставени до Управата за јавни приходи за проверување на вистинитоста на индикациите. Ако се покажат оправдани сомневањата на Антикорупциската комисија, тогаш Управата треба да ги достави податоците до Јавното обвинителство, кое треба да отвори постапка за да ја утврди одговорноста на функционерите.

Меѓутоа, од Управата за јавни приходи не може да се добие податок да каде е стигната постапката за осумтемина функционери. “Ништо не можеме да ви кажеме”, изјавуваат од Управата. Се правдаат дека законот им забранува да дадат такви информации во јавност, бидејќи се сметале како службена тајна. И да имаме такви информации, нема да ги добиете од нас, туку од Антикорупциската комисија или од Јавното обвинителство, велат оттаму.

Професорот Владо Камбовски вели дека анкетните листови имаат превентивна функција за спречување на корупцијата кај носителите на јавните функции. “Анкетните листови не се за чување во фиока, туку тие треба да послужат како индикација за евентуална корупција кај функционерите”, смета професорот Камбовски. Тој тврди дека успешноста на акцијата за борбата против корупцијата не зависи од тоа дали анкетните листови ќе се објават или не, туку од ажурноста на надлежните да ги споредат изнесените податоци со реалната имотна состојба на функционерите. Но, професорот се согласува дека работата ќе биде упростена ако анкетните листови се објават јавно. “Ако е тоа светска пракса, зошто кај нас да не се следи тој тренд, јавното декларирање на имотот треба да се однесува само за дел од функционерите или за 200 до 300 луѓе кои се на поистурени позиции”, оценува тој.

Претседателот на Комисијата за спречување на корупцијата, Драган Малиновски, околу дилемата дали функционерите треба јавно да ја декларираат својата имотна состојба, вели дека тоа е индивидуално право на секој функционер и дека тоа зависи од нивната политичка волја. “Тоа е прашање на политички однос, проценка или желба на подносителот на анкетниот лист кон јавноста. Ако тој сака да го направи тоа, може да го направи, никој не му пречи”, вели Малиновски. Тој тврди дека обврска на Комисијата е да ги чува анкетните листови, бидејќи тие имаат својство на службена тајна, освен ако Комисијата не одлучи поинаку. “Ако во нашата работа доаѓаме до податоци кои го ставаат тоа лице во категоријата на лица кои извршиле можна злоупотреба, влегуваме во процедура на проверка, дефинираме дека има злоупотреба и покренуваме иницијатива за гонење и таа информација може да излезе во јавност”, објаснува Малиновски.

Тој не сака да навлезе во мотивите зошто функционерите не сакаат да ги објават листовите. “Не постои законска обврска за објавување на анкетните листови, но објавувањето е прашање на личен мотив. Некој сака да покаже дека е чесен, некој дека во иднина ќе биде чесен, друг за да го презентира минатото какво му е”, вели Малиновски.

За него, несомнено би било подобро ако во Законот за спречување на корупцијата постои одредба со која функционерите би морале јавно да ја декларираат имотната состојба. Таква пракса имало во нашето соседство, како што е Албанија, а во Романија функционерите ги објавуваат анкетните листови на веб-страница. “Таков модел е избран кај нас, а за евентуални измени треба да размислат пратениците. Објавувањето многу ќе ја олесни работата во делот на проверката, затоа што јас како граѓанин ако ме интересира што има некој од функционерите, ќе го погледнам неговиот анкетен лист и ќе видам дека тој пријавил еден имот, а знам дека неговата имотна состојба е друга и ќе алармирам и ќе укажам кај надлежните. Тој е многу поефикасен модел”, констатира Малиновски.

Според него, објавувањето на анкетните листови не би било потребно ако Комисијата има база на податоци и веднаш по добивањето на листот со уфрлање на даночниот број, да се прави споредба. Анкетниот лист, вели тој, како инструмент и како механизам во борбата против корупцијата е квалитетно средство и мора да се има предвид дека тој има и своја потреба и соодветно внимание. Таа пракса ја има и во останатите системи, а служи како декларација на имотот на избраниот или именуваниот функционер или одговорно лице, кое располага со државен капитал за да го декларира својот имот пред стапување на должност и при завршување на службата за да се направи некоја опсервација како се движела неговата имотна состојба.

Тој не се согласува дека необјавувањето ја девалвира смислата на пополнување анкетни листови. “Можеби до крај не ги задоволува потребите и очекувањата во нашата ситуација. Листот докрај ефикасно ќе ја исполни својата функција ако функционерот, кога го декларира имотот, знае дека може потенцијално да биде проверен во дадена ситуација. Тоа извршува некоја превентивна функција, смета Малиновски.

Тој се жали дека Комисијата има проблем да обезбедат информации, за што постојано се упатувани на Управата за јавни приходи. “Прашање е дали некогаш не се сака да се реагира во некоја ситуација, но, генерално, досега коректно сме соработувале”, вели Малиновски.

Во Антикорупциската комисија располагаат со 2.700 анкетни листови, но имаат проблем со нивната обработка. “Проблемот е познат: тоа е непостоење на еден ефикасен систем, централно следење на имотната состојба на граѓаните. Ние немаме можност со отчукување на матичниот број на граѓанинот да се добие слика на имотната состојба на даночниот обврзник”, смета тој. Ако има потреба за длабинско проверување на некој анкетен лист, Комисијата се обраќа во Управата за јавни приходи преку механизмите кои ги има таа. “Ова е замена во споредба со јавно објавување на анкетните листови”, констатира Малиновски.

Друг проблем на Антикорупциската комисија, кој го потенцира Малиновски, е лошата соработка со Јавното обвинителство. “Имаме проблем со следењето на нашите иницијативи, нема потребно ниво на соработка со јавниот обвинител. Сакаме да знаеме дали ни се квалитетни иницијативите, ако не оди, ако не оди брзо, да знаеме во која фаза. Така ќе имаме јасна претстава што со нашите иницијативи. Ќе инсистираме да имаме добра соработка во иднина, но досега нема смена на нивниот однос”, се жали Малиновски.

Тој тврди дека досега немаме ефикасна борба против корупцијата, не само поради корумпираното судство туку поради тоа што немаме конзистентен систем. Основниот начин кој може да доведе до превенција на корупцијата е ефикасно завршување на судските постапки. Корупцијата на судии не е поголема од другите сфери на живеењето. “Може да биде суперсудија, чесен, стручен, компетентен, меѓутоа објективните околности во некои процесни закони или поставеноста на судот претставуваат таква рана и пречка што едноставно не може ефикасно да заврши еден случај”, вели тој. Според него, во тој правец сме неправедни кон судиите, оти не се работи за корумпираност, туку за неефикасност на судството. Затоа се потребни измени на Законот за Кривичниот законик, Законот за парнична постапка и за извршување. “Сето тоа ќе доведе до поголема ефикасност. Судот ќе се растовари со банални предмети кои го душат и не може да се фокусира на задачата”, вели тој. Досега судството било хендикепирано и од квалитетни доказни средства. Не може да се справите со корупцијата ако не можете да ги прибирате доказите преку софистицирани средства, ако немате заштита на сведоците. Затоа се најавени измени на одредбите од Законот за кривична постапка. “Ќе им биде многу полесно и на органите на прогонот и на обвинителното и на судовите кога ќе располагаат со квалитетни докази. Без тоа, не можете да се справите со организираниот криминал”, тврди Малиновски.

За таа цел, обврска за поднесување анкетен лист сега имаат и службените лица, бидејќи тие, во одредени ситуации, можат повеќе да ја злоупотребуваат позицијата од одговорното лице. “Како пример, цариникот има поголема можност во некоја ситуација да ја злоупотреби позицијата отколку директорот”, тврди Малиновски.

Кругот околу корупцијата, според Малиновски, се стега и со новите измени на Кривичниот законик, во кој е внесено ново кривично дело, прикривање на потеклото на несразмерно стекнат имот. Тоа значи дека ако некој дава лажни податоци во анкетниот лист, кога ќе се утврди дека ги надминува неговите легални пријавени приходи, тоа ќе биде основа за кривично дело. Потоа следува процената на имот, а редовните приходи не ги покриваат нив. Ако не може да се утврди изворот на приходите, тогаш имотот се оданочува со 70 отсто, а ако се утврди и делото преку кое нелегално го стекнал имотот, функционерот одговара и кривично.

Битна улога за поголема ефикасност во борбата против корупцијата и организираниот криминал има и едукацијата на судиите. “Само едуциран судија може квалитетно да го расправа такви предмети”, оценува Малиновски. Мора да ги јакнеме капацитетите на институциите и да создаваме ефикасен систем, вели тој.

Насер СЕЛМАНИ

***

“Сиромашниот кабинет” на Бранко од 1995 година

Во Македонија првпат имотната состојба пред јавноста ја презентираа министрите од владата на Бранко Црвенковски, која произлезе од парламентарните избори од 1994 година, по бојкотот на опозицијата. Иако немаа законска обврска да го објават имотот, тогашните министри на Црвенковски го сторија тоа самоволно со владина одлука, наводно за да ја уверат јавноста дека владината коалиција транспарентно ќе работи.

Познавачи на тогашните прилики велат дека тогашниот владин кабинет се решил на тој потег не заради транспарентноста, туку заради маркетиншки потреби пред локалните избори од 1996 година.

Имотот што министрите тогаш го декларираа во јавноста беше повеќе од скромен, па јавноста се мајтапеше со нив и коментираше дека не знаеле дека нивните највисоки државни функционери биле толку сиромашни. Анкетен лист во тоа време не поднесе само тогашниот прв дипломат Стево Црвенковски.

***

Владата на Бранко во 2002 година доби министер-милионер

Законска обврска за пријавување на имотната состојба на министрите и на останатите државни функционери им стана по стапување на сила на законот за спречување на корупцијата, донесен кон крајот на мандатот на владата на Љубчо Георгиевски.

Министрите од првиот владин кабинет на Бранко Црвенковски по изборите од 2002 година, иако немаа обврска да ги објават анкетните листови, тоа го сторија самоиницијативно. Тогаш вицепремиерката Радмила Шеќеринска изјави дека со тоа владата создава поинаква клима во државата за решавање на проблемот со корупцијата.

Милионер во тогашниот владин кабинет на Црвенковски беше само министерот за економија Илија Филиповски. Тој во анкетниот лист пријавил имот од над 1 милион евра, што семејни куќи, викендичка, дуќан, коли, акции и разни други побарувања.

Солидни имотни салда пријавија тогашниот министер за финансии Петар Гошев, првиот полицаец Хари Костов и ексминистерот за транспорт и врски Милаим Ајдини.

Скромен имот тогаш пријави премиерот Црвенковски, семеен стан од 61 квадратни метри, нешто заштеда и акции од неговата сопруга.

Имотен лист поднесе и тогашниот лидер на ВМРО-ДПМНЕ, дотогашен премиер Љубчо Георгиевски, но забрани да се објавува во јавноста.

***

Владата чека притисок од јавноста

Владата на Македонија досега нема расправано за евентуална измена на Законот за антикорупција, со чии измени објавувањето на анкетните листови за поистурените функционери би прераснало во законска обврска. Портпаролот на владата Сашо Чолаковски не знае зошто владите на премиерот Хари Костов и на Владо Бучковски не го следеа примерот на нивниот претходник Црвенковски, јавно да ја презентираат имотната состојба.

Тој вели дека министрите немаат обврска да ги објавуваат анкетните листови, но дека ако има интерес од јавноста, тој е убеден дека нема да има проблем министрите да го сторат тоа. “Ако има медиумска акција за измени на Законот за антикорупција, јас сум сигурен дека Владата ќе ја поддржи таа акција”, тврди Чолаковски. Тој се согласува дека објавувањето на анкетните листови ќе придонесе за поефикасна борба против корупцијата, но нема одговор зошто ако тоа е така, досега не е направено тоа.

***

Пратеничка анемичност

Сите пратениците од македонското Собрание се едногласни за објавување на анкетните листови на функционерите, иако досега на никому од нив не му паднало на памет да предложи измени на Законот за антикорупција, со кои објавувањето на имотната состојба ќе биде задолжително, а не прашање на добра волја на функционерите.

“Не сме предложиле измени на Законот, но ако бидат покренати од нас, нема да биде проблем да ги поддржиме”, вели Андреј Жерновски, координатор на пратеничката група на ЛДП. “Тој што крие нешто, значи дека не е чист”, вели Жерновски.

Немаме став за тоа прашање, не сме расправале, велат пратеници од СДСМ и тврдат дека тие стриктно го почитуваат законот во делот на поднесување анкетни листови. Иако немавме обврска на почетокот на мандатот на Собранието, пратениците од СДСМ ги објавија анкетни листови, вели пратеник од СДСМ, кој инсистира на анонимност. Според нив, борбата против корупцијата не зависи од објавувањето на анкетните листови, туку од квалитетот на работата на Антикорупциската комисија. Ако имало проблем со спроведување на законот, Антикорупциската комисија требало да не извести за да може парламентот да реагира, вели пратеникот од СДСМ.

“Имавме многу други проблеми во партијата и во Собранието”, вели пратеничката Силвана Бонева од ВМРО-ДПМНЕ, оправдувајќи се зошто како опозициска партија не предложиле измени на Законот за антикорупција со кој освен што функционерите треба да поднесат анкетни листови кога ќе ја преземат и ќе ја напуштат функцијата, туку и да имаат обврска да ги објават. Ако има таков предлог, ние ќе го поддржиме, вели Бонева.