Истражувања
Децата со пречки во развојот и натаму низ институционален лавиринт
Исти, но, сепак, различни. Прифатени, но не и интегрирани. Впишани во законите, но само на хартија. Вака родителите ја опишуваат ситуацијата во која се наоѓаат заедно со своите деца кои имаат пречки во развојот. Во светски рамки, степенот на ангажираност за оваа категорија граѓани е на највисоко ниво, со цел задоволување на нивните специфични потреби. Каква е состојбата во Македонија, каде наместо во дневни центри, овие деца во шатори, на ниски температури, остануваат три дена во паркот Жена борец?
Пишува: Кристијан Ландов
ПРОБЛЕМИТЕ ДОБИВААТ САМО ВЕТУВАЊЕ ЗА РЕШАВАЊЕ
Поранешната министерка во привремената Влада за спроведување на изборите, Фросина Ташевска-Ременски, вели дека очекувала ваков чекор од граѓаните, а заедничка точка со сегашниот технички министер Ибрахим Ибрахими и неговите претходници им се ветувања за исполнување на барањата. Родителите се децидни, велат дека не им требаат финансиски средства, потребни им се нормални услови за нивните деца да можат да функционираат.
„Она во што можам да ги уверам родителите и јавноста е дека сите прашања кои пристигнуваа до нас, конкретно до Министерството за труд и социјална политика, се нотирани и суштински и афирмативно се ставени во владината програма, која ќе биде програма за работа во следниот период“, вели Фросина Ташевска-Ременски.
Ибрахим Ибрахими по четири месеци во министерското столче вели дека ни чул, ни видел дека лицата со попреченост имаат проблеми кои го попречуваат нормалното функционирање во секојдневието. Првото запознавање со нив бил моментот кога му биле доставени барањата од Здружението „Сплотени срца“.
„Барањата кои се во делот на законските измени ветувам како министер дека ќе ги разгледаме, а најголем дел од барањата кои се однесуваат на работата на МТСП се прифатливи. Ние чекаме да се формира Влада за да поминат тие законски измени“, вели министерот Ибрахими, додавајќи дека тие треба сами да одлучат дали и по неговото ветување треба да останат под отворено небо.
Родителите велат дека барањата кои деновиве ги доставиле до Министерството за труд и социјална политика тие ги имале уште пред три години.
МТСП: ЗА 436 ЛИЦА, СЕ ГРИЖАТ 137 ВРАБОТЕНИ
ФРОСИНА Т. РЕМЕСКИ: ИМА НЕДОСТИГ НА КАДАР ВО ДНЕВНИТЕ ЦЕНТРИ
Во Македонија има вкупно 29 дневни центри за децата со пречки во развојот, но функционалноста и одребите од законите кои се однесуваат на овие лица, поврзани со возрасната граница – се дискутабилни. Тие треба да згрижуваат лица со умерени и тешки пречки во менталниот развој. Од Министерството за труд и социјална политика точно ги наведуваат потребните профили на стручен кадар, притоа напоменуваат дека се грижат за сите категории деца кои имаат пречки во развојот, но зборуваат за екипираноста.
„Моментално со услугите на Дневните центри се опфатени 436 корисници од страна на 137 вработени лица“, велат од МТСП не наведувајќи дали оваа бројка ги опфаќа хигиеничарите, раководните лица и другиот технички персонал. Математички пресметано, еден вработен се грижи за три лица со попреченост во развојот, но само ако сите 137 вработени се негуватели.
Министерката Ремески, која беше на оваа позиција, вели дека во време на нејзиниот мандат имало недостиг на дефектолози, психолози и друг стручен кадар, а истото не е потенцирано во одговорот од МТСП, ниту, пак, во говорот на министерот Ибрахими.
„Центрите за социјални работи и дневните центри речиси немаат ресурси за да направат дневна обиколка до сите семејства кои имаат деца со попреченост за да ги транспортираат и да ги донесат во дневните центри за да се вклопат во програмите по кои работат“, вели Фросина Ташевска-Ремески, потенцирајќи дека овие промени ќе ги спроведе новата Влада.
„Дневниот центар се состои од соба со кауч на кој можеби некој умрел и две медицински лица кои волонтираат“, сведочи Димитар Срапанов, родител на дете со пречки во развојот во присуство на министерот за труд и социјална политика, кој, пак, не противречеше туку молчеше.
Во Македонија, 25 Дневни центри се за лица со умерена и тешка ментална попреченост, 1 за деца со церебрална парализа, 1 за деца со оштетен вид на предучилишна возраст во Скопје и 2 за деца со аутизам, во Скопје и во Штип. Министерот Ибрахими ветува дека ќе работат на отворање на повеќе центри, не објаснувајќи дали ќе ги подобрат условите во постоечките. Од здружението „Сплотени срца“ велат дека има интерес преку странски донации да се отвораат центри кои ќе работат со децата. Додаваат дека може да се најде решение за еден ден, само ако се има волја.
ОБРАЗОВНИТЕ ИНСТИТУЦИИ БЕЗ СТРУЧЕН КАДАР
ВОЛОНТЕРИ СЕ ГРИЖАТ ЗА ОВАА КАТЕГОРИЈА ДЕЦА
Уставот на Република Македонија во член 44 утврдува дека секој има право на образование, достапно на секого под еднакви услови, при што основното и средното образование се задолжителни. Според искуство на еден родител на деца со нормален развој, кадарот во училиштата што е задолжен за грижа надвор од образовната дејност, како што се педагозите, дефектолозите и психолозите, го нема или е малку, некогаш и воопшто неподготвен ниту доволно стручен да се справат со деца кои се хиперактивни. Тогаш, што се случува со деца кои се соочуваат со пречки во развојот? Родител на дете со пречки во развојот вели дека нивната работа подобро ја завршуваат студенти-волонтери. Роделите и на едните и на другите, чии деца се школуваат во едно од скопските училишта, сметаат дека не постојат пречки при прифаќањето и адаптацијата на деца со нормален развој и деца со пречки во развојот. Според нив, проблем е нестручниот кадар што нема механизми да спроведува инклузивни методи и уште повеќе индивидуално да работи со децата на кои тоа им е потребно.
„Постои неинклузивност во образовните институции, почнувајќи од градинките до основните и средните училишта. Затоа е потребно поголемо отворање образовни институции за овие лица да можат да се вклопат во образовниот процес, а истото е од исклучителна важност. Има дечиња кои можат многу добро да се вклопат во редовниот образовен систем и да бидат дел од еден интегриран пристап во кој и децата без пречки во развојот ќе учат како да ги прифаќаат децата, како да не ги стигматизираат во нивниот подоцнежен развој и како преку тој систем на интегрирано образование да ги направиме идните генерации многу посензибилизирани за потребите на лицата со попреченост. Но, во училиштата отсуствуваат стручни работници и најчесто тие центри ги третираа децата како лица кои треба да поминат одреден временски период од денот“, вели Фросина Т. Ременски, со што се согласува со родителите на оваа категорија деца.
Побаравме одговор од МТСП и министерот Ибрахим Ибрахими за ова прашање, но не добивме одговор. Според Народниот правобранител, на децата/лицата со посебни потреби како и на сите други деца/лица треба им се обезбеди целисходен живот базиран на еднаквост и недискриминација.
ШТО ПО 26-ГОДИШНА ВОЗРАСТ?!
Возраста на лицата со пречки во развојот е клучна за остварување на некои од правата. Во Законот за заштита на децата стои дека “дете со специфични потреби кое има пречки во телесниот или менталниот развој или комбинирани пречки во развојот до 26 години живот се обезбедува посебен додаток како паричен надоместок“ и истиот престанува по навршување на возрасната граница, со тоа им се ускратува уште едно право. Членот 60 од истиот Закон вели: „Право на постојана парична помош како соуживател има и дете до навршени 18 години живот или до 26 години живот, ако е на редовно школување“, а потоа и ова право не го уживаат поради возрасната граница.
Мерка за ревидирање на законите кои се однесуваат на оваа ставка веќе има преземено министерката на привремената влада за спроведување на изборите Фросина Ташевска-Ременски, но не и сегашниот технички министер Ибрахими.
„Законските ограничувања на државната или институционалната грижа за правата на оваа категорија граѓани е 26 години. По навршувањето на оваа возрасна граница, правата кои ги имале се сведуваат на надоместоци, односно постојана парична помош, а тука се исклучуваат голем број потреби на овие лица. Една од иницијативите кои лично ги презедов е иницирање, односно ревидирање на целовкупниот Закон за социјална заштита, во делот на нотирање на прашањата кои треба да бидат итно решени, односно да бидат ставени на разгледување заради остранување на овие пречки“, вели Ременски.
Министерот Ибрахими ниту на средбата со родителите на децата со попреченост во развојот, ниту на електронската пошта испратена од Макфакс не искоментира за овие законски ограничувања.
Ниту еден од министрите, ниту министерството не стави акцент на забелешките за прагот за остварување на правото на здравствена заштита до 26 години. Родителите велат дека е потребно на децата/лицата со посебни потреби да им се овозможат бесплатна здравствена заштита, лекување, третман без ограничување на возраста, како и поголемо информирање, едукација и обуки на здравствениот персонал.
ШТО ПО СМРТТА НА РОДИТЕЛИТЕ?
Родителите велат дека сакаат државата да биде покровител на нивните деца, со цел нивна заштита. Тие се плашат дека по нивната смрт, нивното дете може да заврши во институција, а, пак, нивниот имот ќе заврши во рацете на роднините. Суштинско решение мора да има, потенцираат тие. Од Министерството за труд и социјална политика објаснуваат дека по смртта на родителите, Меснонадлежниот центар за социјална работа го определува најсоодветниот облик на заштита на овие деца, зависно од возраста, попреченоста. Некои продолжуваат да живеат во своето пошироко семејство заштитени со формата старателство, а некои се сместуваат во ресурсите од системот – институционални и вониституционални форми на згрижување.
Ова барање е доставено до Министерството за труд и социјална политика, но министерот Ибрахим Ибрахими не беше дециден околу прашањето што од барањата е прифатливо за нив, а што не е. Тој на средбата со родителите на лица од оваа категорија граѓани вели дека не е запознаен зошто овие измени не се направени претходно бидејќи, како што вели, одговора само за барањата од кога тој е на министерското столче. Поранешната министерка Ременски е децидна дека и за ова имаат предвидено решение и ова прашање е регулирано со владината програма.
„Тие законски измени ќе бидат први во редот на измените и дополнувањата на законите кои бараат итна и ургентна измена, за да се овозможи, односно отстрани грижата на родителите за тоа кој ќе се грижи за нивните деца по нивната смрт. Во владината програма предвидовме мали групни домови како начин што ќе обезбеди институционална грижа на децата, на лицата со попреченост, во неможност родителите или нивните старатели да се грижат за нив. Тоа е еден светски познат модел на функционирање и институционално згрижување на децата, односно лицата со попреченост. Со тоа сакаме да ги увериме родителите дека не се сами во нивната грижа за нивните деца, напротив, дека идната Влада на Македонија веќе има концепт како овие прашања да ги направи решливи“, вели Ташевска-Ременски.
ПОСТОИ ЛИ ИЗЛЕЗ?
Претседателот на Здружението „Сплотени срца“ вели дека тие се изгубени низ институционалните лавиринти, а законските регулативи мора да бидат променети бидејќи тој вели дека веќе има 40 родители болни од канцер, на кои деновите им се избројани. Со тоа, потенцираше дека ова барање мора веднаш да се исполни бидејќи тие немаат повеќе време за чекање.
Во Конвенцијата за правата на лицата со инвалидност, ратификувана од страна на Република Македонија на 5 декември 2011 година, пишува дека лицата со пречки во развојот мора целосно и еднакво да ги уживаат човековите права и основните слободи, како и да го промовираат почитувањето на нивното достоинство, кое впрочем е и основна цел на овој документ. За нееднаквоста на децата со пречки во развојот во соодност на другите, сведочат родителите.
Со оглед дека барањата на оваа категорија граѓани не се нови, се обидовме да добиеме одговор за тоа што е релизирано и какви постапки се преземени од Министерството за труд и социјална политика за истите, од поранешниот министер Спиро Ристовски, кој не одговори на нашите повици.
Моментално, единствен излез на овие родители им е да чекаат формирање Влада за да се преземат ветените чекори, а до тогаш, дел од нив остануваат „станари“ секој месец по три дена во паркот Жена борец.
©Makfax.com.mk Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење.
Истражувања
(Видео) Нафтениот тајкун и пратеник од ДУИ, Јахоски, му ја продал куќата на Таравари во Тафталиџе, комшии му се министри и бизнисмени
Куќата во скопско Тафталиџе на Арбен Таравари, актуелен градоначалник на Гостивар и лидер на Алијансата за Албанците, по цена далеку пониска од пазарната му ја продал пратеникот од ДУИ, Исмаил Јахоски, кој пет мандати беше градоначалник на Пласница и чие семејство е сопственик на „Пуцко петрол“. „Макфакс“ дојде до официјалниот документ, кој покажува дека последниот сопственик на куќата во Тафталиџе пред Таравари да ја купи бил пратеникот Јахоски заедно со сопругата Љупка-Еда Јахоска.
Со купувањето на куќата, Таравари во соседството е опкружен со видни бизнисмени, но и политичари од партијата ДУИ. На неколку чекори од неговиот двор живее министерот за финансии, Фатмир Бесими. На истата улица кај Бесими куќа има и бизнисменот Фатмир Етеми, кој е поранешен пратеник од ПДПА, кој изгради деветкатница кај „Мајчин дом“ во Аеродром.
Иако му ја продаде куќата, семејството Јахоски останува прв сосед на Таравари оти Љупка-Еда Јахоска, според податоците од Катастарот, е сопственичка на соседната парцела.
Историјатот од Катастарот покажува дека Јахоска во 2013 станала сопственичка на куќата што денес ја поседува Таравари. Делела по една половина со Иса Јаоски. Во 2017 година делот од Иса Јаоски како дар го добил пратеникот Јахоски. По четири години, во 2021 година, врз основа на договор за купопродажба како сопственик е внесен Таравари.
Според анкетниот лист пријавен во Државната комисија за спречување корупција, Таравари за квадратен метар платил 576,5 евра, иако пазарната цена за квадрат надминува 1.500 евра и сега и во 2021 година кога била направена купопродажбата. Извештаите на Државниот завод за статистика (ДЗС) покажуваат дека и во 2019 година, две години пред Таравари да ја купи куќата, просечната цена на квадрат во Скопје била 1.000 евра, а од тогаш наваму цените се во постојан пораст.
Таравари за „Макфакс“, сепак, тврди дека платил реална цена за куќата и не даде никаков коментар на обвинувањата за партиски пазар и сомнеж за корупција.
„Куќата е купена во јуни 2021 година со комплетно уредна документација. Пријавена е во анкетниот лист уште 2021 година, а според состојбата во која беше купена куќата во 2021 година, таа ѝ е реалната цена за тоа време. Инаку, цените на становите и куќите сега и пред две години се разликуваат“, рече Таравари.
Пратеникот од ДУИ, Јахоски, не одговори на прашањата од „Макфакс“ зошто му направил попуст на Таравари и со тоа оставил простор за сомнеж за корупција и политички пазар, како што обвинува опозицијата.
„На седница сум“, рече пратеникот, кој самиот се јави во „Макфакс“ оти, како што рече, му стигнала празна порака, но спушти слушалка кога ги слушна прашањата што му беа испратени во пораката. Рече дека има обичен телефон и не гледа прашања, а не одговори ниту на прашањата испратени по имејл.
Таравари, истовремено, со купувањето на куќата за која навел дека вреди 150 илјади евра, во анкетниот лист пријавил и кредит од 100 илјади евра.
Државната комисија за спречување корупција ги истражува сите наводи во анкетниот лист на Таравари, вклучително и цената на куќата.
„Имаме предмет за Таравари, но сè уште се работи и во овој момент немаме исход што би можел да се соопшти“, вели Билјана Ивановска, претседателка на ДКСК, за „Макфакс“.
Управата за финансиска полиција, пак, како најповикана институција за следење на патот на парите и откривање криминал во функционерските кругови, една недела не одговара на прашањата од „Макфакс“ за цената што Таравари ја платил за куќата по јавно искажаните сомнежи за корупција ниту, пак, извести дали на кој било начин оформиле предмет за овој случај. Новиот директор на Управата, Горан Иванов, не контактира со медиумите, освен во случаи кога Управата преку соопштение, еднострано, ѝ се обраќа на јавноста. За случајот на Таравари, досега од оваа институција немаше соопштение.
Истражувања
Разрешена директорка зела плата и го возела службениот автомобил
Ексдиректорката на Државниот комунален инспекторат, Елизабета Јованчева, и разрешена зела плата, го возела службениот автомобил и потпишувала документи, а нејзините колеги сведочат и дека заминала на обука во Италија за која си зела и дневници. Инспекторатот сега судски бара ексдиректорката да врати 26.832 денари, што ѝ биле префрлени како плата по разрешувањето, а откако ќе ја добие пресудата за платата, ќе поведе постапка и за сите останати трошоци што ги направила во периодот по одлуката на Владата.
„Владата ја разреши Јованчева на 15 мај 2018 година, без образложение, со назнака дека одлуката стапува на сила веднаш, но таа си остана на функцијата до јуни. Место само за 15 дена од мај, таа си потпиша плата за цел месец. Одвреме-навреме доаѓаше и на работа. Кога ја прашавме зошто доаѓа и по одлуката на Владата, таа кажуваше дека чека официјално известување“, велат вработени во Инспекторатот кои сакаа да останат анонимни.
Инспекторатот бил без директор до август 2018 година кога Владата го назначила Зоран Маџовски за в.д. директор, но по само две недели го разрешила и него и за в.д. директор е назначен Сали Ајдини, кој сè уште е на функцијата. Со негов потпис, Државниот комунален инспекторат во октомври лани побарал од Јованчева да ги врати парите што ги добила како вишок средства со платата. Со истиот допис ја известиле ексдиректорката дека ако не ги врати парите, ќе почнат судска постапка.
Јованчева им одговорила дека барањето им е неосновано, па Инспекторатот побарал милење од Државното правобранителство. Правобранителството го прифатило барањето и го известило Инспекторатот дека случајот е испратен за постапување до Државното правобранителство во Штип, надлежно да постапува доколку е потребно да биде поведена судска постапка.
„Правобранителството нè извести дека подготвително рочиште за предметот е закажано за во март годинава. Нашиот став е дека поранешната директорка треба да ги врати парите за половина месец оти одлуката на Влада за нејзино разрешување стапи на сила веднаш и таа беше одјавена од социјално осигурување“, изјави директорот Ајдини за „Макфакс“.
„Макфакс“ ја контактираше ексдиректорката Јованчева, но таа не сакаше да зборува за случајот.
Владата, која ја назначи и ја разреши Јованчева, не одговори на прашањата кое е образложението за нејзиното разрешување и зошто постојано дозволуваат Инспекторатот да е без директор.
„Во однос на кадровските прашања во Владата на Република Македонија, има комисија за кадровски прашања, која за секое лице поединечно ги проверува содржините на поднесената документација за да се провери дали ги исполнуваат условите за именување и соодветно на фактите, со потврдата за исполнување на условите за именување, Владата ги именува истите“, е коментарот на Владата како одговор на прашањата за смената на Јованчева.
Владата ја назначи за директорка Јованчева на 26 јануари 2018 година откако Инспекторатот беше три месеци без директор, оти дотогашниот стана градоначалник, а вработените беа без плата. Една од првите обврски на Јованчева беше потпишувањето на платата.
Истражувања
(Видео) „Лимак“ и Градот ги изиграа скопјани, се гради хотел место прво да се изгради подземната сообраќајница
Место прво да ја изгради подземната сообраќајница па потоа да ги гради содржините над земја, турската компанија „Лимак“ кај Стара железничка прво гради хотел. Зад „Рамстор“ веќе се гледа објект од приземје и четири ката, а во исто време на трасата на подземната сообраќајница видливи се само подготовки за градење. Овој проект е уште еден во низата проекти што имаат поддршка и од ВМРО-ДПМНЕ и од СДСМ. Во време на ВМРО-ДПМНЕ во 2012 година беше продадено државното земјиште, но се молчеше иако со години не се градеше, а властите од СДСМ, пак, лани наплатија комуналии за сите предвидени објекти и издадоа одобренија за градење и покрај мораториумот за градење во Центар.
Сега властите молчат за редоследот на градење. Обврската прво да ја изградат подземната сообраќајница на Турците им ја наметна поранешниот градоначалник на Скопје Коце Трајановски, веднаш по продажбата на земјиштето во 2012 година. Трајановски ги уверуваше скопјани дека Град Скопје склучил договор со Турците кој нема да дозволи тие да си ги изградат комерцијалните содржини над земја и да ја баталат подземната сообраќајница бидејќи се обврзале прво да ја изградат сообраќајницата, а дури потоа да почнат да ги градат другите содржини. Изградбата се одолговлекуваше со години, а кога веќе почнаа да градат минатата година, Турците покажаа дека приоритетен им е хотелот, спротивно на уверувањата на поранешниот градоначалник.
Иако објектот зад „Рамстор“ секојдневно расте, и од Град Скопје и од „Лимак“ велат дека не е прекршен договорот за изградба на подземната сообраќајница.
Од Градот тврдат дека е на сила договорот што го потпишал поранешниот градоначалник, но го сокрија кога „Макфакс“ со барање за пристап до информации од јавен карактер побара копија. Не одговорија на барањето и по истекот на законскиот рок од еден месец.
„Градот Скопје го нема променето договорот склучен помеѓу Град Скопје и ‘Лимак’ од 12.03.2012 година“, кусо одговорија од Градот на прашањето кога го смениле договорот што го обврзува „Лимак“ прво да ја изгради подземната сообраќајница, а потоа да ги гради останатите содржини со оглед на сегашната состојба на градилиштето зад „Рамстор“.
Од „Лимак“ избегнаа да одговорат директно на прашањето зошто не ја изградија подземната сообраќајница пред да почнат да ги градат другите содржини. Велат дека и покрај одолговлекувањето, ќе ги исполнат обврските од договорот потпишан во 2012 година.
„Според распоредот за изградба на ‘Лимак’, подземната сообраќајница ќе биде прва точка од проектот на ‘Лимак’, кој ќе се гради на парцелата 1.1. ‘Лимак’ прво ќе ја гради подземната сообраќајница на секвенци на парцелата 1.1 и ќе работи нагоре за да ги комплетира паркинзите, а дури потоа ќе почне со активности за изградба на станбените објекти и трговскиот центар кои е предвидено да се наоѓаат на ова место. Според инженерите, ова е сосема изводлив проект. Планирано и буџетирано е дека ‘Лимак’ ќе инвестира до 250 милиони евра за да го заврши овој проект“, изјавија од „Лимак“ за „Макфакс“.
Од компанијата се правдаат дека почнале да го градат хотелот зад „Рамстор“ оти заедно со локацијата го презеле и одобрението за градење што претходниот инвеститор го добил во 2008 година. Морале да почнат да градат оти биле обврзани во рок од десет години од издавањето на одобрението градбата да заврши. Поради истечениот рок за завршување на градбата „Лимак“ плаќа казна од два милиона денари месечно.
Официјално изградбата на комплексот кај Јужен булевар Турците ја почнаа лани во септември и најавија дека подземната сообраќајница ќе биде готова за 20 месеци, односно до средната на 2020 година. Ќе се гради прво потпорен ѕид од 17.000 квадратни метри околу сите парцели опфатени со проектот.
„Лимак“ на просторот кај Стара железничка станица покрај подземната сообраќајница најави изградба на мултифункционален комплекс со четири дваесеткатници, трговски центар, простор за рекреација, угостителски објекти и паркинг. Земјиштето со вкупна површина од 41.824 квадратни метри во 2012 година го купи за 3,7 милиони евра. Лани за комуналии на Град Скопје се обврза да му исплати 6,5 милиони евра на рати, а за 20 отсто помала сума треба да исплати на име комуналии и во Општина Центар.