Иран и шесте големи сили се договориле во петокот доцна вечерта во австриската престолнина Виена за четиримесечно продолжување на преговорите за долгорочниот договор за иранската нуклеарна програма со која постапно треба да се стави крај на санкциите против Техеран во замена за ограничување на неговата нуклеарна програма, објавија дипломатски извори од преговорите, а покрај тоа ќе добие и пристап до 2,8 милијарди долари, но повеќето санкции остануваат.

Претходно Иран и шесте светски сили (петте постојани членки на Советот за безбедност на Обединетите нации – САД, Русија, Кина, Велика Британија, Франција плус Германија), го поставија како краен рок 20-ти јули за постигнување на конечниот договор кој треба да ги реши децениските недоразбирања за нуклеарната амбиција на Техеран, Меѓутоа, според неколку дипломатски извори на светските агенции, страните во преговорите не можеле да и надминат значителните разлики во ставовите околу некои главни прашања, како што е, на пример, бројот на центрифугите за збогатување на ураниумот.На Иран, сепак, ќе му биде дозволен пристап до дополнителна сума од 2,8 милијарди американски долари од замрзнатата актива во текот на четиримесечните дополнителни преговори, но повеќето санкции за Техеран и натаму остануваат на сила, објавија САД во саботата.„Иран во текот на следните четири месеци нема да добие повее пари отколку што добиваше изминатите шест месеци, а голем дел од замрзнатите приходи од нафта и натаму ќе му идат недостапни. Ќе продолжиме силно да спроведуваме санкции кои останаа на сила“, изјави американскиот државен секретар Џон Кери кој претходно седмицава од Виена се вражаше во Вашингтон на консултации во врска со преговорите.„Постигнавме договор преговорите да продолжат“, изјавил висок ирански функционер под услов да остане анонимен, додека неколку западни дипломати за Reuters ја потврдиле неговата изјава. Според овие извори, преговорите ќе продолжат во септември, а конечниот договор би требало да биде постигнат до крајот на ноември.Обемот на збогатувањето на ураниумот и натаму е клучен елемент на преговорите, а американскиот државен секретар Џон Кери на почетокот од седмицата, кога беше сѐ поизвесно дека договорот не е можно да биде постигнат до 20-ти јули, изјави дека „сосема е јасно речено дека 19-те илјади центрифуги, колку што сега ги има во програмата, се премногу“. Во интервјуто за The New York Times, шефот на иранската дипломатија Мохамад Џавал Зариф изјави дека Иран би можел својата програма за збогатување на ураниумот да ја задржи во текот на следните седум години на сегашното ниво, но американски функционер минатата седмица откри дека Вашингтон инсистира на ставот дек сегашната иранска програма за збогатување ураниум треба да биде замрзната многу повеќе години.Преговорите запнаа околу неколку клучни прашања, како што се количеството ураниум кој Иран, според договорот, ќе може да го збогатува, како и капацитетите за негово збогатување и процентот до кој ќе може тоа да го прави.Капацитетите за збогатување ураниум се централните и најтешки од овие преговори. Иран, откако се согласи на отстапките за збогатување ураниум до 20 отсто што се смета за преоден момент кон изработката на нуклеарно оружје, инсистира на тоа дека мора да ги прошири своите капацитети за збогатување до 5 проценти за неговата планирана мрежа нуклеарни централи за производство електрична енергија. Западните земји преку споменатата ткн група „пет плус еден“ сакаат официјален Техеран да ги намали капацитетите за да не дојде во можност да произведе нуклеарна бомба.Техеран тврди дека неговата нуклеарна програма има исклучиво цивилни цели, односно за производство на електрична енергија и за медицински истражувања, како и дека нема намера да произведе нуклеарно оружје од што стравува Западот, но истакнува дека негово неприкосновено право како држава е да има нуклеарни постројки.Во моментов во Иран има повеќе од 19 илјади центрифуги за збогатување ураниум. Главно тоа се постројките IR-1 од постарата генерација, а десетина илјади од нив работата на зголемување на концентрацијата на ураниумовиот фисиски изотоп U-235.Кога во 2006 година Обединетите нации првпат по инсистирање на Западот воведоа санкции за Иран, само што започна тестирањето на првите неколку стотици центрифуги. Оттогаш Техеран брзо го зголемуваше нивниот број до 24-ти ноември 2013 година кога со преодниот нуклеарен договор меѓу Иран и шесте светски сили тој процес беше сопрен./крај/мф/сн

Извор: Reuters