…Идеална почва за уметничко создавање, особено за оној кој сака да проговори, коментира и обликува дело што кореспондира и создава став  понатаму и идентитет. Уметниците не можат и не смеат да останат имуни на грешките во општествениот софтвер, и на висина на задачата се тогаш кога ќе успеат да инјектираат позитивен вирус, што можеби е мал чекор до историски промени. Тоа што суштествено го објаснува концептот и поривот, уметникот Наневски го изнесол во своето дело, но за сите оние филозофски и социјални прашања поврзани со креативноста и делувањето во општеството се обидовме да одговориме во интервјуто реализирано додека течеа последните подготовки пред изложбата.  

Смислата на раѓањето, судбинските околности и, конечно, „вампирските“ опструкции да се дооформи еден благороден животен простор се трите појдовни точки за реализација на концептуалната видеотрилогија на ликовниот уметник Гоце Наневски, насловена како „Анатомија на векот“. Од вечерва, во 20 часот, во Мала станица, посетителите ќе можат да го погледнат овој сложен и несекојдневен уметнички израз. Создаден како еден внатрешен импулс, со максимален ентузијазам и минимална поддршка од ресорното министерство, Наневски нуди еден „интимен универзум“ што треба да одговори на елементарните размисли што го измачуваат цивилизираниот човек во македонскиот микрокосмос. Во соочувањата со самите себе, дел од соговорниците (не)свесно доаѓаат до одговори, а креативно сложени во монтажата на Наневски градат конструктивна спротивставеност или дебата – толку многу кај нас потребна годиниве.

Станува збор за три индивидуални видеа кои имаат концепциско-документаторски карактер. Како што наведува кураторот на изложбата, „Наневски во оваа трилогија е социјално-политички ангажиран. Неговиот јазик не е буквален и директен, не е априорна реакција и критика на актуелното секојдневие туку преку малите суштествени наративи со многу генерална конотација укажува на мошне клучни деформации на општествената свест, кои ги дефинираат ликот и опачината на претставникот на едно трансформирачко општество без видлив расплет.“

ЖИВОТНИОТ ВЕК Е МИСТЕРИОЗНА СКУЛПТУРА

„Анатомија на векот“ е амбициозен наслов на едно уште поамбициозно дело. Од каде поривот и идејата за создавање на оваа креација, уште повеќе во една општествена атмосфера во која земјава се наоѓа подолго време?

– Времето во кое живееме е истовремено многу инспиративно, но многу тешко за создавање уметност, од проста причина што уметникот е на самите маргини, да не речам исфрлен од општеството. По некаква пирамидалност, човекот веројтно треба да ги задоволи сите оние биолошки потреби, па да стигне потребата да се консумира уметност, да си дозволи да ја купи. Низ таков еден процес  уметникот ќе може да живее од сопствениот продукт а и ке може да реинвестира во ре-продукција на нови дела. Тоа е едната страна на нештата, додека другата е дека времето и местото во кои живееме се ултра инспиративни, податливи за создавање. Поривот да создава, еден ликовен работник може да биде повеќеслоен. Исклучиво ликовен, емпириски, но може да биде и социјален, политички, психолошки, во поширока смисла кажано, ангажиран и едноставно може да бара  микро ии макро локации каде што ќе црпи и ќе обликува нешто што него го допира.

Она што мене ме провоцира е местото каде што ние живееме, се раѓаме и се обликуваме. Моето растење е проследено со многу несигурни моменти и неизвесности, со војниво околината,  и логично е  да исфрли некаков импулс- момент кој нè тера да работиме и да се осврнеме на сето тоа. Некако ми беше задоволство да го истражувам тоа низ еден ликовен контекст, низ ликовна патека и навистина уживав во тоа. Тоа што е важно е дека сум свесен и за евентуалните последици на сето тоа, но, да бидам искрен, тоа и не допира до мене.

УМЕТНИЦИТЕ САНКЦИОНИРАНИ СО МАРГИНАЛИЗАЦИЈА

Зошто сметате дека некој уметник би имал последици ако се изрази и ангажирано, ако толкува, критикува и, на крајот, создава уметност од сето тоа и, конечно, како би бил санкциониран?

– Затоа што е можно да биде стигматизиран како неподобен за “колективната свест”, “ неинтересен како автор” или дури и како  непријател на државата. Тоа можеби и се случува. Се разбира, може да биде и крајно маргинализиран. Нема да добива поддршка да работи. Секогаш поддршката за создавање била минимална, односно била низ призмата на откуп на ликовни дела, и толку. Никој не поддржува ликовна продукција, како што се финансираат продукциите на балетските претстави, филмските и театарските или музичките дела. Ликовната дејност во Македонија е ставена на страна од сите други уметнички дејности. Се случува да ви побараат дело за изложба надвор од земјата на која ќе ја претставите државата, меѓутоа вие не само што не добивате хонорар за истото туку не сте добиле ни денар за продукција на тоа дело. Во другите дејности тоа е многу подобро систематизирано и поддржано и од центрите на финансирање, односно од буџетот на културата. Ликовната дејност секогаш беше и остана некако настрана. На ликовниот уметник му остануваат неговите две раце, неговото име и презиме, и да руши армиран бетонски ѕид, што е речиоси невозможмо. Но, нештата во животот се работа на избор, ако решите да го работите тоа што најдобро го знете и го сакате, тогаш бидете подготвени на тие т.н. партизански методи.

Имавте ли прецизна идеја за тоа што ќе произлезе од разговорите вклучени во документарците или, пак, истражувањата сами по себе ја обликуваа?

– Се базираше на подолго истражување, за да се формира кастинг за учество на сите овие професионалци што требаше да учествуваат во еден сериозен ликовен проект. Беше макотрпен процес, од истражување до снимање, реализација. На темата раѓање разговарам со седуммина професионалци, тие се често спротивставени во исказите, но сите феноменолошки го објаснуваат раѓањето низ призма на сопствената професија. Тие некаде се негираат и е многу интригативно.  

Дали спротивставените мислења даваат конструктивен резултат?

Тоа го развива прашањето на дебата. Не смее во 21 век да не може да си го кажете ставот или за тоа да бидете казнети. Индивидуланоста е нешто неприкосновено, особено на човек што си го посветува животот на една проблематика, тој мора да биде слушнат, а тие кои имаат тесно поврзан интерес мора да се слушнат меѓу себе. Да се има мислење и ставови е основа на демократско општество, или подобро речено на сериозно општество. Треба да се држиме до системско градење на сопствениот идентитет. Не може да одберете каде ќе се родите, може во кралската палата во Англија, може во Зимбаве. Но,ако зборуваме за минимум емпирија во едно општество, минимум желба за создавање на физиономија едно општество, тогаш уметноста треба да ја даде таа физиономија, и таа уметност ќе биде на врвот на идентитетот. Немаме силна економија, индустрија ниту, пак, производство кое може да парира на другите пазари, но кога станува зборт за културен идентитет и за науката, ако се негува вистински, може да се биде на самиот врв.

ВРЕМЕ НА ВАМПИРИ БЕЗ ЕТИКА

Дали успеавте со ова концептуално истражување да направите пресек или, пак, навистина да оформите слика за тоа од што е создаден животниот век, што е смислата на битисување во нашиот македонски контекст?

– Кога се влегува во ваква приказна, навистина не знете до каков резултат ќе дојдете, буквално е еден процес на истражување во кој реално не ги знаете луѓето, освен дека се професионалци во својата област. Сите нивни искази кога влегоа во монтажа, за мене беа откритие за сознанието до кое сакав да дојдам. Поминуваа часови и ноќи за сето тоа да добие смисла, односно да ја обелодени вистината што ја посакував. Трите сегменти на трилогијата прават пресек на човековиот животен век. Сите три сегменти раскажуваат нешто интимно, но истовремено многу колективно. Раскажуваат многу интимни моменти, многу анагажирани моменти, за една средина каква што е нашата, неразвиена во многу сегменти. Значи моментот на раѓање, што е судбината и за повампирувањето. Задоволен сум од тоа што се изроди од текот на целата постапка.

Зошто го нарекувате „повампирување“, каква алузија има со општеството, која е аналогијата со вампирот?

– Еден од соговорниците вели, кога вампирите   ги пресретнувале селаните кај воденците каде што мелеле жито, на пример од петте вреќи на жито, една ќе му оставеле. Дури и вампирите имале некаква етика, а денешниот естаблишмент произлезен од народот нема никаква етика, и тоа е навистина така. Никој не поднесува одговорност за злоделата, така што прашањето на нивното санкционирање е опишано во третиот дел. Друго е прашањето на вампирџиите, луѓето што се справуваат со вампирите и се борат со нив. Нивното постоење во ангажирана смисла е многу интересен социјален феномен. Реално проектот прави еден фин пресек.

Ние живееме во едно време на релативност на вредности, па дури и легитимност на зло. Што може уметноста да придонесе за враќање на некои хумани нормативи, почитта, емпатијата?

– Ние постојано зборуваме за географските граници, а не успевме да изградиме морални, етички, социјални граници во кои условно е дозволено и треба да се движиме. Ние сведочиме на ад хок вредности што некој во еден момент ги смислил и ги наметнал. Во светот има тенденција општествата да ги негуваат таа етика, еколошката свет, вредности на однесувањето, културен идентитет, кај нас тоа престана да постои, или ако воопшто имаше некакви никулци тоа беше пребрзо збришано од наметнувањето на новите вредности.  Опшетството да ни понуди услови во кои ние ќе се најдеме себе си, услови кои ќе бидат исти за сите, без разлика на припадност од најширока смисла. За да се создава квалитет, треба почва, а нашата е многу сирова, едвај создаваме никулци и тие бегаат надвор.

Во сите општествени превирања, и уметниците не останаа на страна, па голем дел од нив се идолошки инволвирани во различни политички страни, па не ретко и се обвинуваат меѓусебе за различните политички убедувања  

– Не се согласувам со ставовите на некои мои колеги, нивен избор е како некоја нивна идеја ќе решат да ја провлечат низ системот, да ја канализираат низ оперативен систем, бидејки пред се верувам дека такви авторитети имаат моќ да создадат или развијат систем многу посупериорен од оној кој им е наметнат а кој е многу провиден и несуштествен, систем кој нема здрава иднина. Но тоа е нивен избор секако. Системот кој го заговаратеможе да ви биде компатибилен со оној наметнатиот, општествениот, но може и да не ви е. Дали ќе успеете системот да го инфицирате со некој позитивен вирус? Ако тоа успеете, вие сте завршиле голема работа, баш како историски победник.

Разговарала: Ана Василевска

(Од кураторите)

Во Раѓање, Неневски го обработува повеќеслојно аспектот на раѓањето видено низ разновидни призми, од најбазичната биолошко-физичка – предадена во разговор со доктор гинеколог и ембриолог (и бремената со прво дете); преку духовното раѓање и соживотот со Бога – во облик на есхатолошко-филозофски аспекти на еден православен свештеник – а всушност доктор по филозофија; онтологии за филозофското и општествено-социјално „раѓање“ и созревање – во ставовите на д-р по философија, професор и аналитичар на социополитичките состојби; па сѐ до женски наративи за физиологијата на жената-мајка – успешни професионалки во своите области, чии животи се менуваат со чинот на раѓање ново битие, што ги облагородува и ги прави подобри личности (без оглед дали станува збор за едно или за повеќе деца).

Судбина, пак, третира претставници на најранливата категорија граѓани во Македонија кои се комплетно маргинализирани – Ромите, а од друга страна и малцинство со кое се поврзува зборот судбина и во позитивна и во негативна конотација. Интегрирањето и еманципацијата на Ромите кај нас зема посебен замав во последното десетлетие, особено во полето на едукацијата и инкорпорацијата во општествените сфери, но, за жал, сѐ уште само Ромите ги среќаваме да просат на улиците (без оглед на возраста). Во видеото Наневски го проблематизира овој микросвет, со цел индиректно да критикува во два правци – и општеството што не се грижи доволно, но и решението на оваа заедница да се задоволи со стереотипите и да не се освести дека решението за судбината е во сечии индивидуални раце. Визуелно, ова видео е ослободено од колорит, т.е. е црно-бело, а во него е вклучена авторска музика, шумење од замрзнати видеофрејмови со ефект на снег, како и звуци и кадри кои се добиени со иреверзибилно течење на одредена видеосеквенција.

Во третото видео, Ние, вампирите, Наневски се занимава со сказните и преданијата на старите народи и македонските племиња што се пренесувале од колено на колено и во кои се верувало дека постојат вампири, за да прејде дијалогот постепено во анализа на актуелното општество и во персонифицирање на актуелните проблеми во политичкиот, економскиот, социјалниот и културниот свет како дело на вампири. Давајќи му една духовита димензија на целиот видеопреглед, всушност со многу критика и автокритичност, авторот  констатира дека сите ние сме вампири на денешното време и дека сите актуелни општествени малформации се случуваат благодарение на нас и се иницирани директно или индиректно од сите социјални фактори на една заедница. Еден интересен коментар на соговорникот Коста вели : „…вампирите четири вреќи ќе ти земат, ама една ќе ти остават, значи имале некаква етика…“, за разлика од „современите вампири“, кои немаат етика, а уште помалку морал и скрупули.

Видеата имаат и забавен елемент бидејќи играат на тенка линија помеѓу пренагласена сериозност-ангажираност и духовитост, продлабочени размисли наспроти модули кои имаат многу плитка животна философија итн. Наневски визуелно ја обликува личната перцепција за анатомијата на животот, т.е. за конструктивните аспекти на животот (како во скулптура) приоѓајќи им како на скелетон кој бара статичност и издржаност.

Видеата имаат и забавен елемент бидејќи играат на тенка линија помеѓу пренагласена сериозност-ангажираност и духовитост, продлабочени размисли наспроти модули кои имаат многу плитка животна филозофија итн. Наневски визуелно ја обликува личната перцепција за анатомијата на животот, т.е. за конструктивните аспекти на животот (како во скулптура) приоѓајќи им како на скелетон кој бара статичност и издржаност.