Фестивалот за современи уметности АКТО, кој се одржа викендов во киното „Култура“ и во Железничката зграда во Скопје, понуди повеќе содржини: перформативно-истражувачки процеси, саем за независни музички изданија и музичка програма со неколку ДЏ-сетови.
Фестивалот веќе некое време во континуитет има цел да мапира простори што некогаш биле во функција на граѓаните и културниот живот, а сега стојат напуштени и неискористени и покрај целиот потенцијал повторно да бидат управувани од граѓаните за нивните потреби. По акцијата за ревитализација на Офицерскиот дом во Битола, фестивалот АКТО се пресели во Скопје, каде што преку својата програма го сврте вниманието кон Железничката зграда на улицата Борка Талевски како едно уникатно културно наследство кое останало подзаборавено во текот на изминативе децении.

Проектирана од архитектот Михаил Дворников и изградена кон крајот на четириесеттите години, оваа зграда првично била наменета за луѓето вработени во Државната дирекција за железници – Скопје, по што и го добива името Железничка зграда. Распореденоста на становите околу еден заеднички централен двор, како и просториите наменети за колективни друштвени активности на станарите, како, на пример, киносалата на еден од горните катови на зградата, имаат цел да воведат еден вид интегрирано живеење и намалување на чувството на изолација.

Перформативно-истражувачкиот процес со наслов „Кога зградите би зборувале“ во авторство на Филип Јовановски на интересен начин ја раскажа приказната за историското значење и уникатиот концепт на Железничката зграда, и тоа преку комбинација од актерска игра и директно учество на некои од станарите, кои на публиката ѝ овозможија буквално да влезе во неколку станови и низ разговор со нив од прва рака да го доживее автентичниот дух на зградата. Оваа перформативно-истражувачка претстава премиерно се случи во склоп на придружната програма на годинешниот МОТ, а оваа сабота беше централен настан на 12. издание на фестивалот за современи уметности „Pop Up AKTO акција“.

Актерскиот тим, во состав Кристина Леловац, Тамара Ристевска, Ивана Павлаковиќ, Јасмина Василева и Благој Веселинов, ги прошета гледачите низ комплексот запознавајќи ги со редица интересни историски синхроницитети што се случиле токму на таа локација. Турата заврши симболично во старата киносала во која порано редовно се одржувале проекции на филмови за станарите. Иако има одличен потенцијал, салата веќе одамна стои празна и запуштена, без никаква функција.

За крај на перформансот актерите ги воведоа гледачите токму во таа сала, каде што се одржа концерт на „Фолтин“ со цел барем на момент просторот повторно да заживее.  Овој пат како интернет-проект „Дејви Д Боуви и паднатите од Марс“, „Фолтин“ изведе препеви на песни од Дејвид Боуви, а за крај отсвире нешто и од својот репертоар.

Сите се согласија дека е жално простори со таков автентичен дух и потенцијал да се остават на забот на времето ,без да им се најде соодветна функција.

Филип Јовановски, автор на перформансот, вели дека се надева оти овој простор ќе заживее повторно, а идејата на перформативно-истражувачкиот процес „Кога зградите би зборувале“ е да ја ангажира локалната заедница при адресирање на прашањето за јавното и заедничкото  наспроти приватните интереси.

„Железничката зграда како културно наследство од 1946 година, со уникатни решенија за колективно домување, директно се соочува со непогодите во овие неколку децении. На симболично, како и на репрезентативно ниво, оваа зграда е соочена со неуспесите на одржувањето на мноштвото во активен однос, при што се поставува прашањето – колку е важна и каде е загубена дијалошката структура во заедничките простори?“, вели Јовановски.

Станарите, пак, се жалат дека иако честопати реагирале до надлежните институции дека автентичниот изглед на објектот пропаѓа поради непрописните доградби што ги нарушуваат оригиналниот изглед и функцијата на зградата, ништо ефективно не е преземено во тој поглед. А фасадата веќе одамна стои распадната и необновена.

Порано оваа зграда беше препознатлива. Сега луѓето во Скопје не ни чуле за неа!,  велат станарите.

„Кога зградите би зборувале“ е дел од регионалната иницијатива за реевалуација и зачувување на културните наследства во Белград, Загреб и во Скопје“.