Питер Ерделај е уредник и новинар во еден од ретките унгарски медиуми кои се независни и надвор од контрола од Владата на Виктор Орбан. Тој работи во веб порталот 444.hu, кој има над 350 илјади посети дневно, а Ерделај се занимава со истражувачки теми, национална безбедност и корупција.

Како и за секој друг новинар, случајот со бегството на премиерот Никола Груевски во Будимпешта и барањето политички азил во државата која остро се противеше на влезот на мигрантите, е предизвик за пишување и истражување, но толкувањата за тоа како и зошто се случило бегството се различни, во зависност од тоа во чии раце се медиумите. За Унгарија е познато дека Виктор Орбан под своја контрола ги држи најголемите телевизиски куќи, слично како и за време на владеењето на Груевски, кога со владини реклами буквално се купуваа и правеа вестите. Тоа е само една од сличностите во владеењето на Орбан и на Груевски. Втората сличност, е анти-Сорос пропагандата.

Со познатиот унгарски истражувачки новинар разговаравме за начинот на кој медумите во Унгарија го третираат барањето за азил на поранешниот премиер Груевски, за инволвираноста на Орбан во целиот случај и за можните понатамошни сценарија.

„Најкратко кажано, унгарските медиуми се поделени на провладини и на независни, иако ситуацијата е малку покомплицирана од тоа. Медиумите контролирани од власта, кои се мнозинство, спинуваат многу наративи за барањето на политички азил на вашиот поранешен премиер, особено дека Груевски бил таргетиран од Сорос, кој е третиран како ‘вештерка’ во Унгарија, исто како и во Македонија. Независните медиуми се изненадени или шокирани од веста. Никогаш досега сме немале сличен случај и како што тој се развива, така станува сè поинтересно, посмешно и позабавно“, вели Ердалај за „Макфакс“.

Тој вели дека „би се кладел“ дека унгарскиот премиер Виктор Орбан до некој степен е вмешан во организирањето на бегството на Груевски, особено по обелоденувањето на информациите дека тој се движел со дипломатско возило од унгарската амбасада во Тирана, од каде што го продолжил патот во Црна Гора. На нашето прашање дали смета дека Груевски ќе добие политички азил во Унгарија, тој одговара:

„Не знам дали ќе добие азил, но чудно би било власта да потроши толку пари и политички капитал за да го донесе тука, а потоа да му го одбие барањето. Мое мислење е дека процесот ќе се развлекува, а потоа ќе „исчезне“ од видикот на унгарските власти, за тие да не ја направат тешката одлука. Можеби Груевски ќе заврши во Москва, но сето ова се нагаѓања, тешко е да се предвиди конечниот епилог“, смета тој.

Сепак, со оглед на политичката ситуација во Унгарија, каде што ретко се преземаат одлуки без зелено светло од кабинетот на премиерот, Ерделај смета дека Груевски не би можел ниту да побара азил без тоа да го знае лично тамошниот премиер Орбан.

„Чисто се сомневам дека било кој од Канцеларијата за имиграција би направил било каква одлука за Груевски без да побара насоки од кабинетот на премиерот. Ова е чувствителна тема, зошто некој би ризикувал да направи „погрешна“ одлука? Оттаму би се кладел дека Орбан е замешан до некој степен“, вели унгарскиот новинар.

На прашањето дали ваквите одлуки на Унгарија би ја нарушиле позицијата на земјата во Европската унија, Ерделај без многу размислување вели дека ова нема да биде првпат Унгарија да носи одлуки кои можеби не се дочекуваат со раширени раце од страна на ЕУ.

„Дури и ЕУ да се противи на одлуката, а не се сомневам дека не им се допаѓа, што можат да сторат? Ваквите случаи не можат да се решаваат на ниво на ЕУ, па дури и да можеа, Орбан знае да ги прекршува стандардите на ЕУ и на НАТО и повторно се извлекува“, смета тој.

Тој вели дека унгарските медиуми, исто како и Хелсиншкиот комитет за човекови права пишуваат и реагираат на начинот на кој Груевски побарал азил, на сосема нетипичен начин и надвор од стандардните протоколи.

„За азил се аплицира во транзитните зони, во Србија, каде што барателите на азил се задржуваат додека нивниот случај не се расчисти. Најголем дел од барањата за азил се одбиваат бидејќи Србија се смета за безбедна земја. Оттаму, случајот со македонскиот поранешен премиер е надвор од сите стандардни протоколи“, вели Ерделај.

За крај, го прашуваме унгарскиот новинар зошто смета дека Груевски ја одбрал токму Унгарија како свое место за прибежиште, а тој без двоумење одговара дека е поради политички и бизнис интереси, а како резултат на сличностите што ги делат двајцата лидери, едниот поранешен а едниот актуелен.

„Анти-Сорос пропагандата ги зближи, Груевски беше првиот кој застана зад Орбан за ова прашање. Нивната про-руска тенденција е повеќе од очигледна, па затоа тука се шпекулира дека неговата крајна дестинација ќе биде Москва. Нашите сознанија се дека и двајцата имале ист американски советник, имаат слични карактерни особини, а разликата е само што Орбан има повеќе пари и со тоа и повеќе можности и што Унгарија е поголема земја и членка на ЕУ и на НАТО“.

Сепак, интересот на Унгарија во случајов сè уште останува нерасчистено прашање, и во македонската, а очигледно и во унгарската јавност.

Информациите дека се разгледува можноста Детската кардиохирургија да биде префрлена во приватната болница „Филип Втори“ на Жан Митрев во јавноста роди големи полемики во однос на тоа дали ова значи деградирање на јавното здравство и стимулирање на лекарите да преминуваат во приватниот сектор.

Најавата за можно јавно-приватно партнерство меѓу јавното здравство и приватна болница за првпат се случува во Македонија, па оттаму оправдани се и дилемите во јавноста дали и колку овој систем може да профункционира во земјава, особено што неразјаснети остануваат голем број прашања околу покривањето на трошоците, капацитетот на операциите на децата на годишно ниво, како и перспективите на јавното здравство.

Во интервју за „Макфакс“, министерот за здравство, Венко Филипче, објаснува на кој начин би течел процесот на јавно-приватно партнерство, тврдејќи дека „во овој момент не може да се обезбеди интегриран тип на здравствени услуги кои бараат мултидисциплинарен пристап“.

Кадарот кој од Детската кардиохирургија ќе премине во „Филип Втори“, според Филипче, ќе биде платен од приватната болница, а операциите за децата ќе бидат целосно обезбедени од фондот. Тој за „Макфакс“ демантира дека преговарал по завршувањето на мандатот кариерата како неврохирург да ја продолжи токму во „Филип Втори“.

Недостигот од покрупни инвестиции во здравството и преминувањето кон јавно-приватни партнерства министерот за здравство го правда со фактот што сè уште се чека на изградбата на новиот Клинички центар, за кој не може да даде прецизен рок кога и каде би бил изграден.

„Нема да правиме големи инвестиции во еден стар кампус и затоа инвестираме онаму каде што е најкритично“, вели тој.

Со Филипче разговаравме и за новиот тендер за реагенси тежок 35 милиони евра, откако претходниот беше поништен поради сериозни пропусти во постапката, а обвинителството отвори истрага.

Министерот признава дека се соочил со суштински проблеми во неговиот сектор откако дошол на функцијата, но вели дека е задоволен од досегашната негова работа, како и од соработката со директорите на клиниките, кои беа поставени на функциите како партиски кадри.

Поради недоволен број возила, ЈСП мора во сообраќај да ги пушта старите автобуси „санос“. Техничкиот директор, Васил Толевски, вели за „Макфакс“ дека поплаките од граѓаните се за удобноста на новите автобуси кои се набавени пред 8 години. Прашан за коментар зошто МВР ги исклучува од сообраќај возилата на ЈСП ако се тие исправни, Толевски вели дека тоа секогаш се случувало во изминатите 20 години. Толевски вели дека во ЈСП има и неискусни возачи кои се млади и се примени политички.

„Нормално е да има такви. Да не се лажеме, во Македонија не значи дека сите деца што ги примаат на работа се екстра квалитетни, има и такви што се примени преку партија“, вели Толевски, кој додаде дека потенцијалните возачи во ЈСП треба да имаат возачка од Д-категорија, а искуството го стекнувале по вработувањето во претпријатието.

Прашан за исправноста на автобусите, техиничкиот директор вели: „Немој да мислите дека ако постојано го сервисирате вашето возило, тоа е 100 отсто исправнo. Нема да потврдам дека автобусите се неисправни. Сите возила што излегуваат од ЈСП се проверуваат“.
Техничкиот директор на ЈСП негира дека сега автобусите се поплавуваат при дождови. Според него, информациите се неточни.

„Се работи за енормна количина фејсбук-профили што се занимаваат со таа проблематика. Откога сум јас технички директор, а тоа е од пред Нова година, се судрив со написи во неколку портали за старите автобуси. Беше објавена фотографија од стар автобус што протекува. Таа слика беше стара 5 години. Ова раководство тоа не го заслужи. Најверојатно, се работи за фејсбук-манијаци, кои покажаа едно возило, кое беше празно, протекуваше, а внатре седеше жена со чадор. Таа слика е стара шест години. Ние сите дупки ги покривме, ги изолиравме со платички материи и тие сега не протекуваат“, вели Толевски, кој немаше коментар за проблемот со гумите што го имаат автобусите, но потврди дека сепак го има.

Толевски вели дека ЈСП не може секоја година да ги менува гумите на автобусите. За квалитетот на гумите, техничкиот директор вели дека се избирани по принципот најниска цена преку јавна набавка, па затоа тие имаат лош квалитет.

„Во текот на возењето може да се случат разни аномалии. Имаме возачи што се примени, а не се ни снаоѓаат со овие возила. Од нашата работилница излегуваат автобуси кои релативно ги исполнуваат стандардите. Најчести дефекти на линиите имаме поради гумите. Шoфeрот поради поради недостиг на уреа за селективна каталитичка редукција, не се чувствува сигурно поради тоа што му светнала некоја светилка и запира. Млади се, имаме одреден број, кои политички се примени, па се неискусни возачи“, вели техничкиот директор Толевски.

Васил Толевски вели дека во моментот ЈСП прави напор за набавка на автобуси што ќе возат со природен гас. Во тој момент од функција ќе бидат исфрлени старите автобуси, а очекувањата се дека тоа ќе се случи идното лето. Автобусите на гас ќе ги намалат трошоците на претпријатието, а граѓаните ќе видат што значат современи западни возила, вели Толевски.