Питер Ерделај е уредник и новинар во еден од ретките унгарски медиуми кои се независни и надвор од контрола од Владата на Виктор Орбан. Тој работи во веб порталот 444.hu, кој има над 350 илјади посети дневно, а Ерделај се занимава со истражувачки теми, национална безбедност и корупција.

Како и за секој друг новинар, случајот со бегството на премиерот Никола Груевски во Будимпешта и барањето политички азил во државата која остро се противеше на влезот на мигрантите, е предизвик за пишување и истражување, но толкувањата за тоа како и зошто се случило бегството се различни, во зависност од тоа во чии раце се медиумите. За Унгарија е познато дека Виктор Орбан под своја контрола ги држи најголемите телевизиски куќи, слично како и за време на владеењето на Груевски, кога со владини реклами буквално се купуваа и правеа вестите. Тоа е само една од сличностите во владеењето на Орбан и на Груевски. Втората сличност, е анти-Сорос пропагандата.

Со познатиот унгарски истражувачки новинар разговаравме за начинот на кој медумите во Унгарија го третираат барањето за азил на поранешниот премиер Груевски, за инволвираноста на Орбан во целиот случај и за можните понатамошни сценарија.

„Најкратко кажано, унгарските медиуми се поделени на провладини и на независни, иако ситуацијата е малку покомплицирана од тоа. Медиумите контролирани од власта, кои се мнозинство, спинуваат многу наративи за барањето на политички азил на вашиот поранешен премиер, особено дека Груевски бил таргетиран од Сорос, кој е третиран како ‘вештерка’ во Унгарија, исто како и во Македонија. Независните медиуми се изненадени или шокирани од веста. Никогаш досега сме немале сличен случај и како што тој се развива, така станува сè поинтересно, посмешно и позабавно“, вели Ердалај за „Макфакс“.

Тој вели дека „би се кладел“ дека унгарскиот премиер Виктор Орбан до некој степен е вмешан во организирањето на бегството на Груевски, особено по обелоденувањето на информациите дека тој се движел со дипломатско возило од унгарската амбасада во Тирана, од каде што го продолжил патот во Црна Гора. На нашето прашање дали смета дека Груевски ќе добие политички азил во Унгарија, тој одговара:

„Не знам дали ќе добие азил, но чудно би било власта да потроши толку пари и политички капитал за да го донесе тука, а потоа да му го одбие барањето. Мое мислење е дека процесот ќе се развлекува, а потоа ќе „исчезне“ од видикот на унгарските власти, за тие да не ја направат тешката одлука. Можеби Груевски ќе заврши во Москва, но сето ова се нагаѓања, тешко е да се предвиди конечниот епилог“, смета тој.

Сепак, со оглед на политичката ситуација во Унгарија, каде што ретко се преземаат одлуки без зелено светло од кабинетот на премиерот, Ерделај смета дека Груевски не би можел ниту да побара азил без тоа да го знае лично тамошниот премиер Орбан.

„Чисто се сомневам дека било кој од Канцеларијата за имиграција би направил било каква одлука за Груевски без да побара насоки од кабинетот на премиерот. Ова е чувствителна тема, зошто некој би ризикувал да направи „погрешна“ одлука? Оттаму би се кладел дека Орбан е замешан до некој степен“, вели унгарскиот новинар.

На прашањето дали ваквите одлуки на Унгарија би ја нарушиле позицијата на земјата во Европската унија, Ерделај без многу размислување вели дека ова нема да биде првпат Унгарија да носи одлуки кои можеби не се дочекуваат со раширени раце од страна на ЕУ.

„Дури и ЕУ да се противи на одлуката, а не се сомневам дека не им се допаѓа, што можат да сторат? Ваквите случаи не можат да се решаваат на ниво на ЕУ, па дури и да можеа, Орбан знае да ги прекршува стандардите на ЕУ и на НАТО и повторно се извлекува“, смета тој.

Тој вели дека унгарските медиуми, исто како и Хелсиншкиот комитет за човекови права пишуваат и реагираат на начинот на кој Груевски побарал азил, на сосема нетипичен начин и надвор од стандардните протоколи.

„За азил се аплицира во транзитните зони, во Србија, каде што барателите на азил се задржуваат додека нивниот случај не се расчисти. Најголем дел од барањата за азил се одбиваат бидејќи Србија се смета за безбедна земја. Оттаму, случајот со македонскиот поранешен премиер е надвор од сите стандардни протоколи“, вели Ерделај.

За крај, го прашуваме унгарскиот новинар зошто смета дека Груевски ја одбрал токму Унгарија како свое место за прибежиште, а тој без двоумење одговара дека е поради политички и бизнис интереси, а како резултат на сличностите што ги делат двајцата лидери, едниот поранешен а едниот актуелен.

„Анти-Сорос пропагандата ги зближи, Груевски беше првиот кој застана зад Орбан за ова прашање. Нивната про-руска тенденција е повеќе од очигледна, па затоа тука се шпекулира дека неговата крајна дестинација ќе биде Москва. Нашите сознанија се дека и двајцата имале ист американски советник, имаат слични карактерни особини, а разликата е само што Орбан има повеќе пари и со тоа и повеќе можности и што Унгарија е поголема земја и членка на ЕУ и на НАТО“.

Сепак, интересот на Унгарија во случајов сè уште останува нерасчистено прашање, и во македонската, а очигледно и во унгарската јавност.

Информациите дека се разгледува можноста Детската кардиохирургија да биде префрлена во приватната болница „Филип Втори“ на Жан Митрев во јавноста роди големи полемики во однос на тоа дали ова значи деградирање на јавното здравство и стимулирање на лекарите да преминуваат во приватниот сектор.

Најавата за можно јавно-приватно партнерство меѓу јавното здравство и приватна болница за првпат се случува во Македонија, па оттаму оправдани се и дилемите во јавноста дали и колку овој систем може да профункционира во земјава, особено што неразјаснети остануваат голем број прашања околу покривањето на трошоците, капацитетот на операциите на децата на годишно ниво, како и перспективите на јавното здравство.

Во интервју за „Макфакс“, министерот за здравство, Венко Филипче, објаснува на кој начин би течел процесот на јавно-приватно партнерство, тврдејќи дека „во овој момент не може да се обезбеди интегриран тип на здравствени услуги кои бараат мултидисциплинарен пристап“.

Кадарот кој од Детската кардиохирургија ќе премине во „Филип Втори“, според Филипче, ќе биде платен од приватната болница, а операциите за децата ќе бидат целосно обезбедени од фондот. Тој за „Макфакс“ демантира дека преговарал по завршувањето на мандатот кариерата како неврохирург да ја продолжи токму во „Филип Втори“.

Недостигот од покрупни инвестиции во здравството и преминувањето кон јавно-приватни партнерства министерот за здравство го правда со фактот што сè уште се чека на изградбата на новиот Клинички центар, за кој не може да даде прецизен рок кога и каде би бил изграден.

„Нема да правиме големи инвестиции во еден стар кампус и затоа инвестираме онаму каде што е најкритично“, вели тој.

Со Филипче разговаравме и за новиот тендер за реагенси тежок 35 милиони евра, откако претходниот беше поништен поради сериозни пропусти во постапката, а обвинителството отвори истрага.

Министерот признава дека се соочил со суштински проблеми во неговиот сектор откако дошол на функцијата, но вели дека е задоволен од досегашната негова работа, како и од соработката со директорите на клиниките, кои беа поставени на функциите како партиски кадри.

Собранието не може да го промени уставното име, дури и ако се соберат 80 пратеници што ќе гласаат за уставните измени, вели универзитетскиот професор Димитар Апасиев, според кого последниот референдум немал цензус и е неуспешен, а поради тоа важечка е рефрендумската одлука од 1991 година кога граѓаните се изјасниле за суверена и незавинска држава Македонија.

Апасиев вели дека пратениците може кривично да одговараат доколку даваат отпор, односно гласаат за уставните промени, што, според него, е спротивно од одлуката на народот, кој го имал последниот збор.

Запрашан дали власта тргува со правдата доколку се точни шпекулациите дека некои од пратениците на ВМРО-ДПМНЕ кои се обвинети од ОЈО и СЈО се уценувани да гласаат за уставните измени, а во замена да добијат помала казна или ослободителна пресуда, Апасиев вели: „Апсолутно. Но и таквата одлука не произведува правно дејство“.

„Нема шанси да обезбедат 80 пратеници. Дури и да ги поткупат пратениците за да изгласаат, тоа нема да има правно дејство бидејќи е спротивно на референдумската одлука од 1991 година. Тој референдум беше задолжителен. Самиот закон вели дека Собранието треба да ги усогласи регулативите во согласност со референдумските резултати. Секоја наредна одлука мора да оди на нов референдум. Наредните две години не може да се распише нов референдум за изјаснување по истото прашање“, вели Апасиев.

Универзитетскиот професор Апасиев вели дека следува распишување избори по принципот на пржинската влада, но со покуси рокови. Според него, наместо 100 дена техничка влада, ќе има само од 45 до 60 дена. Тој оценува дека изборите ќе се организираат за да не се спроведат уставните промени.

„Јас прогнозирам дека на следните избори СДСМ скапо ќе плати што не го слуша народот. Според мене, ќе падне на 30-ина пратеници. Мандатот ќе оди кај победничката партија за формирање влада, а тоа ќе биде тешко со уцените од албанските националистички партии. Влегуваме во период на повторна правно-уставна криза“, вели Апасиев.

Доколку ВМРО-ДПМНЕ се врати на власт, притисокот ќе падне кај неа, а таа ќе цели кон формирање нов договор кој ќе има остапки во делот на дефинирањето на идентитетот и јазикот поради притисокот на меѓународната заедница врз грчкиот премиер Ципрас, додава Апасиев, но не верува дека Мицкоски ќе постигне подобар договор.

Димитар Апасиев вели дека долг е процесот на уставни промени и тој не може да заврши до Нова година, како што планира Владата. Прцесот може да го блокира претседателот, но и опозицијата, тврди Апасиев, според кого, тоа ќе биде нова дополнителна кочница.

„Доколку Владата предложи измена на Уставот, претседателот може да изелзе со контра предлог. Можно е опозициската партија да рече дека започнува процес на 150 илјади потписи, со кои и ние ќе поднесеме предлог. Уште од почетокот може да има сопки“, вели Апасиев.

Професорот Апасиев вели дека нема ништо да се случи доколку договорот пропадне. Тој тврди дека и без него, Македонија може да биде членка на ЕУ. Доколку се отвораат поглавје по поглавје, Грција нема да може да ги блокира процесите, тврди Апасиев.

Како член на Левицата, Апасиев тврди дека Министерството за правда им ги скратува буџетските пари што законски им следуваат. Се тужеле со државата и Вишиот управен суд пресудил во нивна корист.

„Ако сега се распишат избори, ние немаме пари што ни следуваат според закон за регуларно да отидеме на избори. Станува збор за 25 илјади евра и цело време се тужиме“, вели Апасиев.

Грција сè уште има начин да го блокира влезот на Македонија во НАТО на тој начин што членот 2 од договорот од Преспа, еден од кумулативните услови е успешен референдум, анализира Апасиев, со што смета дека дури и да се направат измени во Уставот, тие секогаш ќе може да стават кочница.